Günümüzde sık olarak bahsedilen ve gittikçe ünlenen Türkoloji biliminin, sadece Türkistan coğrafyası ve diğer Türk devletlerinden ibaret olmadığı, tam tersi çok daha geniş bir coğrafyaya yayılmış olduğu aşikâr. Bu yazıda kuzey Amerika topraklarına yayılmış halklardan bahsedeceğiz. Öncellikle bu halkları bölgelerine göre sıralayıp tarihlerini anlattıktan sonra, Türk halkları ile genetik benzerliklerin yanı sıra kültürel ve filolojik benzerliklerini sıralayacağız.
Kuzey Amerika’daki Algonkin Halkları
Kuzey Amerika’da bulunan Algonkin halkları en yayılmış ve kalabalık Kızılderili halkları topluluğudur yani İngilizce karşılığı «North American native» yani Algonquian People. Bu halklar Algonkin-Yurok dil ailesine ait olan Algonkin dillerini konuşurlar. Bu dil ailesi coğrafi konuma göre üçe bölünür ve toplam olarak 30 dil barındırır. Ova Algonkin dilleri büyük ovalar yöresinde Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubudur.
Ova Algonkin Dilleri
Bu diller ABD’li dil bilimci Robert Hale Ives Goddard III tarafından sınıflandırılır. İlk olarak Karaayakça yani kendilerince Siksikaca ya da (ᓱᖽᐧᖿ). 2001 rakamlarına göre Kanada’da 15.000 etnik Karaayaktan 4.500 kadarı, ABD’de ise 5.000-8.000 etnik Karaayaktan 100 kadarı anadilini konuşabiliyor. Ova Algonkin dillerinin bir diğer parçası olan Arapaho dilleri beş alt bölüme ayrılır ve bunların üçünün soyu ne yazık ki tükenmiştir.
Merkezi Algonkin Dilleri
Algonkin dillerinin bir diğer grubu olan Merkezi Algonkin dilleri ABD-Kanada sınırında bulunan ve yoğunlukla Büyük Göller bölgesinde konuşulan Algonkin diller grubudur. Goddard tarafından yapılan sınıflandırmaya göre 7 ayrı sınıfa bölünmektedir. Kuzey Bati Kanada bölgesinde resmi dil statüsünde olan Kirce ya da Kri dili, kendilerince Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ, 2021 yılında 237,420 kişi tarafından konuşulmaktadır.
Kri Lehçeleri
Krice’nin 10 farklı lehçesi bulunmaktadır; Ova Kricesi ya da kendilerince ᐸᐢᑳᐧᐃᐧᓃᒧᐃᐧᐣ paskwâwinîmowin yoğunlukla Kanada ve ABD’nin kuzey-batısında 34.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Ayrıca 1996-2016 yılları arasında Ova Kricesi konuşan kişi sayısının %8 oranında arttığı gözlemlenmiştir. Hatta, Kanada’nın Quebec eyaletinde bulunan Oujé-Bougoumou köyündeki giriş tabelasında İngilizce ve Fransızcanın yanı sıra Krice hoş geldiniz yazısı bulunmaktadır.
Algonkin Halkları ve Türkoloji
Peter Hessel adlı Alman asıllı Kanada’lı bir yazarın Algonkin halkarı ve Anişinabe dilinin Algonkin lehçesi üzerine yazdığı kitaptan aldığım bilgilere göre, Algonkin halkları yaklaşık olarak 30.000 sene evvel Buz Devri’nin son dönemlerinde, geçmişte var olduğu iddia edilen ama günümüzde yok olmuş Beringia kıtasından geçerek Kuzey Amerika’ya yerleştiğini söylemektedir. Algonkin Halklarının Türk olup olmadıklarını anlamak için Buz Devri’nde Sibirya’da yaşamış olan halkarı inceleyip, bulgular üzerine antropolojik araştırma yapmak gerekmektedir.
Diğer Kızılderili Halkları ve Genetik Bağlantılar
Kızılderililerin içerisinde yanlızca Algonkin halkları değil aksine birçok halk bulunmaktadır, Amerika’da bulunan insan kemikleri ile Sibirya’da kazılar sonunda elde edilen insan kemikleri üzerinde yapılan DNA testleri, Bering Boğazı’nın her iki yakasında bulunan insan kemiklerinin aynı ırka ait olduğunu ispatlamıştır. İnceleyeceğimiz bir sonraki Kızılderili halkı Aleut halkıdır.
Aleut Halkı ve Sibirya Bağlantıları
Aleutlar günümüzde Aleut adaları üzerinde ve Alaska’da bulunmaktadırlar ve bazı kaynaklara göre Rusya’da da az sayıda bulunmaktadırlar. Kendi dillerinde Aleut kelimesini Ana-uuç şeklinde telaffuz ediyorlar. Hatta bazı araştırmacılar bu kelimenin Ata-uç yani günümüz Türkiye Türkçesinde de kullanılan Ata kelimesinden türediğini iddia ediyorlar. Saha (Yakut) Türkleri ile Aleut kültürü ve dili arasında büyük benzerlikler olduğunu başta Danimarkalı bilim adamı William Thalbitzer olmak üzere birçok bilim adamı tarafından gösterilmiştir.
Dene-Yenisey Dil Ailesi
Sibirya bölgesinden bahsedip Dene-Yenisey dil ailesinden bahsetmemek isabetsiz olurdu. Dene-Yenisey dilleri, yeni oluşturulan bir dil ailesidir. Ayrıca Asya ve Amerika arasında ilk gerçek dil bağlantısıdır. Na-Dene dilleri ve Yenisey halkları arasındaki benzerliklerin derinine giden ve benim de iletişimde olduğum Western Washington University öğretim üyesi sayın Edward Wajda tarafından bilime armağan edilmiştir.
Dene-Yenisey ailesine göre Yenisey nehiri üzerinde yaşayan Ket halkının Na-Dene ve Paleo-Eskimo halkları ile bağlantısı bulunmaktadır. Yaptığım Genom araştırmalarının sonucunda Ket halkına genetik olarak en yakın olan halk Nganasan halkıdır. Bu halk Dolgan türklerinin yoğunlukla yaşadığı Taymır yarımadasında yaşamaktadır. Nganasanlar ve Dolganlar arasında bağlantı olup olmadığından emin olmak için Genom araştırmalarının sonuçlarının yanı sıra, bu soruyu Edward Vajda’ya sordum. Kendisi Nganasan ve Ket halklarının genetik olarak Türkler ile bağlantılı olduğunu ancak bu bağlantıların Ket halkının ve Yenisey halklarının Kuzey Amerika’ya olan göçünden sonra oluştuğunu söyledi. Kuzey Amerika’ya göçen Yenisey halklarının kesin olarak Türkler ile bağlantılı olup olmadığı henüz çözülememiştir.
