Yirmilik dişler (ya da yirmi yaş dişleri) ağzın en arka kısmında yer alan üçüncü sıra azı dişleridir. Birinci ve ikinci azı dişlerine benzerler ancak bazen biraz daha küçük olabilirler. 17 ila 25 yaşları arasında çıkan son dişler oldukları için bu şekilde adlandırılırlar.
Herkesin dört yirmilik dişinin hepsinin çıkmadığını ve birçok insanın bu dişlerini çektirdiğini biliyor olabilirsiniz. Bu yüzden insanların neden bu dişlere sahip olduğunu merak etmek oldukça doğal.
İnsanlıkla ilgili pek çok şeyde olduğu gibi, bu sorunun cevabı da büyük oranda geçmişimizde yatıyor. Birkaç milyon yıl önce, ilk insan atalarının çeneleri ve dişleri bugünkü insanlardan daha büyüktü. Örneğin, Lucy adı verilen ünlü fosil örneğini içeren Australopithecus afarensis adlı tür, yaklaşık 3 milyon ila 4 milyon yıl önce yaşamıştı. Australopithecus afarensis bireyinin çenesi ve dişleri bizlerinkilerden biraz daha büyük ve kalındı. Kalın mineli üç büyük azı dişleri vardı. Bu çok erken dönem insanların bazılarının fosil kafatasları da güçlü çiğneme kaslarına dair kanıtlar gösteriyor.
Bilim insanları, çiğ et ve bitkiler gibi ilk insan atalarının yediği yiyeceklerin çiğnenmesinin bugünkü yiyeceklere göre çok daha zor olması nedeniyle daha sağlam çenelere ve dişlere ihtiyaç duyulduğunu düşünüyor. Araştırmacılar, atalarımızın ne yemiş olabileceğini anlamak için fosilleşmiş dişlerdeki izler ve mikroskobik aşınma desenleri gibi özellikleri inceliyorlar.
Tarım, yemek pişirme ve gıda depolama gibi birçok faktör nedeniyle günümüzün yiyecekleri geçmişe göre çok daha yumuşaktır. Daha yumuşak ve dolayısıyla çiğnemesi daha kolay olan yiyecekler, dişlerin işlerinin daha az zor olduğu anlamına gelir. Sonuç olarak, yemeklerimiz onlarınki kadar büyük, keskin dişlere ihtiyaç duymadığından dolayı, modern insanın çeneleri atalarımıza göre daha küçük ve yüzleri daha düz olacak şekilde gelişti.
Milyonlarca yıl boyunca çok yavaş gerçekleşen bu değişiklikler göz önüne alındığında, üçüncü azı dişleri (yirmi yaş dişleri) artık eskisi kadar önemli olmayabilir. Günümüzdeki insanların yaklaşık çeyreği en az bir yirmilik dişini tamamen kaybetmiştir, yani bu dişleri hiç oluşmaz. Bu durum diğer dişler için de geçerli olabilirken, yirmilik dişleri söz konusu olduğunda çok daha yaygındır.
Bilim insanları bunun tam sebebinden emin olmasalar da, ebeveynlerinizden miras aldığınız genlerle ilgisi olduğu tahmin ediliyor. Bazı bilim insanları yirmi yaş dişlerinin olmayışının modern, küçük çeneli insanlar için bir avantaj olduğunu, daha küçük bir çeneye daha az diş sığdırmanın kesinlikle daha kolay olduğunu söylüyor.
Yirmi yaş dişleri bazı durumlarda yer yetersizliğinden dolayı çene kemiğinin içine sıkışıp tam olarak çıkamayabilir ya da kısmen çıkabilir. Bu gömülü dişler bazen ağrı, diş çürümesi veya diş eti iltihabı gibi sorunlara sebep olabilir ve bu nedenle çekilmeleri gerekebilir. Ancak yirmilik dişler ağızda tamamen çıkmış, doğru konumlanmış ve sağlıklıysa genellikle çekilmelerine gerek yoktur.