Bilim insanları, 10 yıldan uzun bir süredir nesli tükenmiş türleri canlandırma fikrinin peşinde. ABD'li şirket Colossal Biosciences'ın yaptığı açıklama ise bugün bilim dünyasının gündeminde. Şirket, ilk kez soyu tükenmiş bir türün yeniden hayata döndürüldüğünü söylüyor. Ulu kurdun (Korkunç Kurt - Aenocyon dirus) genetik mühendislikle geri getirildiği belirtiliyor. Ama herkes aynı fikirde değil. Gerçekten de çalışmanın başarılı bir sonuç ürettiği görülüyor. Ancak bazı bilim insanları soyu tükenmiş bir türün hayata geri dönmüş olduğu konusunda hemfikir değil. Yani geri dönen Ulukurt mu yoksa genetiği değiştirilmiş gri kurt mu? Bu konuda bir tartışma var.
TIME'ın kapağında yer alan habere göre şirket, geçtiğimiz sonbahardan bu yana üç sağlıklı Dire Wolf yetiştirdiğini bildiriyor. Bu heyecan verici gelişme, Colossal'ın yünlü mamut gibi daha büyük diriliş projeleri için önemli bir işaret niteliğinde. TIME'ın haberine şu bilgi paylaşılıyor:
"Colossal adlı bilim şirketinin araştırmacıları, usta bir genetik mühendislik ve korunmuş antik DNA’dan faydalanarak korkunç kurtların (dire wolf) genomunu çözdü. Ardından, gri kurtların genetik yapısını bu antik türe uyarlayarak yeniden yazdılar ve evcil köpekleri taşıyıcı anne olarak kullanarak Romulus, Remus ve 2 aylık kız kardeşleri Khaleesi’yi geçen sonbahar ve bu kış, üç ayrı doğumla dünyaya getirdiler. Bu süreçle, nesli çoktan tükenmiş olan bu canlıların bir soyunu etkin biçimde ilk kez yeniden hayata döndürmüş oldular. TIME dergisi, erkek yavrularla (yaşının küçüklüğü nedeniyle Khaleesi görüşmeye getirilmedi) 24 Mart’ta ABD’deki bir yaban hayatı tesisinde, yerlerinin gizli tutulması şartıyla, çevresi çitlerle çevrili bir alanda buluştu. Amaç, bu canlıları meraklı gözlerden korumaktı"
Ulu Kurtlar (Korkunç Kurtlar): Efsaneden gerçeğe
Geç Pleistosen döneminde yaşamış olan ulu kurtlar, boyutları ve güçlü diş yapılarıyla modern kurtlardan ayrılır. Bugün ise HBO dizisi Game of Thrones'da Stark ailesinin sadık yoldaşları olarak popüler kültürde yeniden hayat buldular.
Colossal'ın yeniden hayata döndürdüğü söylediği ulu kurtlar, Romulus, Remus ve Khaleesi isimlerini taşıyor. Bu isimler hem antik Roma hem de popüler kültür referanslarıyla dikkat çekiyor. Kurtlar, büyük tazı karışımlarının taşıyıcı annelik yaptığı genetik mühendislik süreçleri sonucunda doğdu ve gizli tutulan 2.000 dönümlük bir ekolojik koruma alanında yaşamlarını sürdürüyor. Time'daki makaleye göre, üç kurt da komplikasyon riskini en aza indirmek için planlı sezaryenle doğdu.
'13 bin yıllık diş, 72 bin yıllık kafatası'
Colossal’ın CEO’su Ben Lamm, bu tarihi başarıyı şu sözlerle kutluyor: “Ekibimiz, 13.000 yıllık bir dişten ve 72.000 yıllık bir kafatasından elde edilen DNA'yı kullanarak sağlıklı ulu kurt yavruları yarattı. Bu, teknolojinin sınırlarını zorlayan ve koruma çalışmaları için büyük bir umut vadeden bir dönüm noktası.”
Açıklamaya göre bu başarı, ulu kurtların DNA'sının doğrudan klonlanmasıyla değil, genomlarının analiz edilip yeniden yapılandırılmasıyla elde edildi. Araştırmacılar, gri kurtların mevcut hücrelerini düzenleyerek ulu kurtları andıran genetik varyantlara sahip 20 düzenleme gerçekleştirdi.
Ulu kurt DNA'sının gri kurt DNA'sından yaklaşık %0,5 oranında farklı olduğu ve bu farkın milyonlarca baz çiftini içerdiği ifade ediliyor. Ancak bilim insanları, yavruların sağlığını tehlikeye atmamak için bazı genetik değişikliklerden kaçınmayı tercih etmiş. Örneğin, kurtların beyaz renge sahip olması, genetik güvenlik endişelerine dayanan bir fenotipik tercih olarak öne çıkıyor.
Colossal Biosciences tarafından kamuoyuyla paylaşılan görüntülerde, bir aylık iki kurt yavrusu bir battaniye üzerinde yan yana yatıyor. Arka plandaki yavrunun patilerinin arasında bir oyuncak top göze çarpıyor. Şirket, bu yavruların soyu tükenmiş ulu kurtların genetik materyalinin "düzenlenmesiyle" elde edilen gri kurt embriyolarından dünyaya geldiğini belirtiyor.
İtirazlar var
Colossal Biosciences’in bu çalışması dünya gündemine oturdu. Ancak itirazlar var. Bazı uzmanlara göre evet, yavru kurtlardaki bazı genler, antik kurt türüne ait ama ona ulukurt denebilmesi için bu yeterli mi?
BBC'ye konuşan Yeni Zelanda'daki Otago Üniversitesi'nden zoolog Philip Seddon Colossal Biosciences adlı şirketin ürettiği hayvanların "genetiği değiştirilmiş gri kurtlar" olduğunu düşünüyor.
Bazı uzmanlar Time dergisinin kapağındaki kurt görseli ile son buzul çağında yaşamış ve avlanmış olan Dire Wolf arasındaki temel biyolojik farklılıklara dikkat çekiyorlar.
Otago Üniversitesi'nden bir diğer uzman, paleogenetikçi Dr. Nic Rawlence, BBC'ye yaptığı açıklamada bu iddialara bir bilimsel itiraz getiriyor. Dr. Rawlence, fosilleşmiş kalıntılardan elde edilen antik ulukurt DNA'sının, biyolojik olarak kopyalanamayacak veya klonlanamayacak kadar bozulmuş ve hasar görmüş olduğunu savunuyor. BBC News'e yaptığı açıklamada Dr. Rawlence, antik DNA'nın durumunu, "taze DNA'yı bir gece boyunca 500 derecelik fırına koymaya benzetiyor ve bunun sonucunda DNA'nın kırıklar ve toz gibi parçalanmış bir halde ortaya çıkacağını" ifade ediyor. Ona göre, bu denli hasarlı bir DNA'yı yeniden yapılandırmak mümkün olsa da, başka bir canlı organizma oluşturmak için yeterli değil.
Dire Wolf benzeri özelliklere sahip gri kurt mu?
Dr. Rawlence, Colossal'ın yok oluşu önleme ekibinin bu zorluğun üstesinden gelmek için yeni sentetik biyoloji teknolojisini kullandığını belirtiyor. Bu teknoloji sayesinde, bilim insanları DNA parçalarını kesip çıkarabiliyor ve bunları, bu örnekte bir gri kurt olan, canlı bir hayvanın genetik koduna yerleştirebiliyorlar. Dr. Rawlence, "Colossal'ın ürettiği şey, daha büyük bir kafatası ve beyaz kürk gibi bazı Dire Wolf benzeri özelliklere sahip bir gri kurt" diyerek, bunun aslında bir "melez" olduğunu vurguluyor.
Colossal ne diyor?
Colossal Biosciences'tan biyolog Dr. Beth Shapiro ise bu başarıyı, aynı özelliklere sahip hayvanları yeniden üretmek olarak tanımladığı yok oluşu ortadan kaldırma yolunda atılmış önemli bir adım olarak değerlendiriyor. Dr. Shapiro, "Gri kurt, ulu kurdun yaşayan en yakın akrabasıdır - genetik olarak gerçekten çok benzerler - bu nedenle korkunç kurt özelliklerine yol açan DNA dizilerini hedefledik ve ardından gri kurt hücrelerini düzenledik... sonra bu hücreleri klonladık ve Dire Wolf'larımızı yarattık" şeklinde açıklama yapıyor.
Dr. Rawlence ise bu görüşe itiraz ediyor. Ona göre iki tür yakın akraba gibi görünse de, aslında çok uzun zaman önce, yaklaşık 2,5 ila 6 milyon yıl önce ortak atalarından ayrıldılar. Dr. Rawlence projeye biraz eleştirel yaklaşıyor. Bu kadar az sayıda genetik değişiklikle, milyonlarca yıl önce ayrılmış ve farklı cinse ait bir hayvanın gerçekten geri getirilemeyeceğini savunuyor. Ona göre şirketin ürettiği hayvan, dış görünüşte Dire Wolf'a benzeyebilir ama genetik ve biyolojik olarak aynısı değil.
Bu gelişmeler, genetik düzenleme teknolojilerinin soyu tükenmiş türleri geri getirme potansiyeli ve bu tür çabaların bilimsel ve etik sınırları hakkındaki tartışmaları daha da derinleştiriyor. Colossal Biosciences'ın çalışmaları, gelecekte biyoçeşitliliği koruma ve türleri yeniden canlandırma yaklaşımları açısından önemli bir dönüm noktası olabilir.
Nesli ne zaman tükendi?
Colossal Biosciences, Dire Wolf hakkında şu bilgileri de paylaşıyor: "Pleistosen buzul çağları boyunca Amerika'nın iç kesimlerine yayılmışlardı. Güney Dakota’daki Black Hills bölgesinden çıkarılan en eski doğrulanmış fosil yaklaşık 250.000 yıl öncesine ait. Ancak Colossal’ın genetik verileri, bu soyun ilk olarak Geç Pliyosen döneminde, yani yaklaşık 3,5 ila 2,5 milyon yıl önce, iki daha eski (ve artık nesli tükenmiş) köpekgil soyunun karışımı sonucu ortaya çıktığını gösteriyor."
Dire Wolf, gri kurtlardan %25’e kadar daha büyüktü. Başları biraz daha genişti, kürkleri açık renkli ve kalın, çeneleri ise çok daha güçlüydü. Aşırı etobur (hiper-etobur) yapılarıyla, besinlerinin en az %70’i etten oluşuyordu; özellikle at ve bizonlarla besleniyorlardı. Bu muazzam canlılar, yaklaşık 13.000 yıl önce, son buzul çağının sonunda yok oldular.
Popüler kültürde...
Dire Wolf ile pek çok kişinin ilk tanışması eğlence dünyasından oldu. Bu efsanevi tarih öncesi köpekgile, Dungeons & Dragons gibi oyunlarında, World of Warcraft gibi video oyunlarında, Grateful Dead’in “Dire Wolf” adlı şarkısında ve en çok da George R.R. Martin’in en çok satan fantastik roman serisi Buz ve Ateşin Şarkısı ile onun TV uyarlaması Game of Thrones’ta rastladık. George R.R. Martin (aynı zamanda Colossal’ın yatırımcısı ve Kültürel Danışmanı) şöyle diyor: “Pek çok insan Ulu Kurtları yalnızca fantastik bir dünyada var olan mitolojik yaratıklar olarak görüyor ama gerçekte, Amerikan ekosistemine katkıları olan zengin bir geçmişe sahipler. Ben (Lamm) ve Colossal, bu muhteşem yaratıkları dünyamıza geri getirerek gerçek sihri gerçekleştirdi.”
ÇALIŞILAN TEK HAYVAN DIRE WOLF DEĞİL
TIME'ın haberine göre Colossal Biosciences, 2021 yılında kurulan ve şu anda 130 bilim insanı istihdam eden bir şirket olarak, nesli tükenmiş hayvanları geri getirme konusunda iddialı adımlar atıyor. Şirketin geri getirmek istediği tek hayvan dire wolf değil. Yünlü mamut, dodo kuşu ve Tazmanya kaplanı (thylacine) da "yeniden diriltilecekler" listesinde yer alıyor.
Bilim dünyasını en çok şaşırtan gelişme ise Mart ayında geldi. Colossal, mamut DNA’sını kopyalayarak “yünlü fare” adını verdikleri bir canlı ürettiğini duyurdu.