“ş, ç, ğ, I, ö, ü...”: Dijital dünyadaki alfabe farklılıkları
Dijital dünyada karşılaşılan önemli bir dil sorunu da İngilizce ve Türkçe klavyelerde yazılan metinlerin uyumsuzluklarıdır. İngilizce klavyede yazılmış metinlerin içinde, ı, ş, ü ve ğ olması gereken harşerin i, s, u, g şeklinde yer alması, bu harşeri tek tek değiştirmek zorunda kalanların iyi bildiği bir kabustur. Sabancı Üniveristesi’nde geliştirilmiş ve internet üzerinden ücretsiz kullanıma açılan bir yazılım, harşeri ve kelimeleri tek tek analiz ederek, İngilizce klavye ile yazılmış metni birkaç saniye içinde Türkçe karakterleriyle, düzgün biçimde geri veriyor (http://fens. sabanciuniv. edu/TL/deascii.html).
Sabancı Üniversitesinin Türkçe ile ilgili araştırmaları University of California at Berkeley ile ortak çalışma şeklinde, Balka- Net Projesi adı altında TÜBİTAK ile ABD NSF tarafından destekleniyor ve projenin yakın zamanda University of California at Berkeley'deki TELL projesi ile birleştirilmesi hedeşeniyor. BalkaNet Projesi dahilindeki Türkçe Kavramsal Sözlük de Avrupa Birliği tarafından fonlanıyor. İnternet kullanıcılarının bu projelerden yararlanması içinse yapmaları gereken tek şey, web sitesine girip, aradığı sözcüğü sorgulamak. Siteden, Türkçe kelimelerin anlamları için Türk Dil Kurumu sözlüğüne, İngilizce karşılıkları içinse Zargan (www.zargan.com) sitesine otomatik yönlendirme yapılıyor. (http://fens.sabanciuniv. edu/TL/) Yıllar önce, sadece okunan bir kitapta anlaşılmayan bir kelime çıktığında hatırlanıp tozlanmış rafından çıkartılan ve entelektüel yaşamın unutulmuş kahramanları olan sözlükler, dijital çağda hak ettikleri değeri alacakmış gibi görünüyorlar; zira internet gibi yazının ve bilginin egemenliğindeki bir imparatorlukta, bilgi dalgaları arasında kaybolan insanların karşısına yol gösterici olarak artık hızlı, kullanışlı, pratik online sözlükler çıkıyor.
ONLINE DİL ARAÇLARI
Her takıldığınızda emrinizde olan siteler
http://fens.sabanciuniv.edu/TL/deascii.html
İngilizce karakterlerle yazılmış metinleri, Türkçe harşere çeviriyor. Metni sayfadaki metin alanına yapıştırıp, tek bir tuşa basmak yeterli oluyor. CHIP editörleri henüz sistemin hatasıyla karşılaşmadı.
İngilizce-Türkçe sözlük, bilişim sözlüğü ve İngilizce kısaltmaların anlamlarını sorgulatan site, indirilen ücretsiz bir yazılımla, internette sörf yaparken karşılaşılan İngilizce bir sözcüğün üzerine tıklamak suretiyle Türkçesini veriyor.
İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizce sözlük. Aranan kelimenin hem yabancı dildeki karşılığını telaffuzu ile seslendirmesiyle hem de anlamını açıklayan bir sözlük olmasıyla ön plana çıkıyor. İngilizce sözcüklerin telaffuzunu merak edenler için ideal bir servis.
ZARGAN, internet üzerinde ücretsiz Türkçe-İngilizce sözlükler yayınlayan bir girişim. Projenin en önemli özelliği, kullanıcılardan toplanan arama bilgileri sayesinde sözlüğün sürekli yeni kelime ve terimlerle genişletilmesi. Zargan Terim Bankasında şu anda ağırlıklı olarak hukuk, bankacılık ve finans, muhasebe, sigortacı lık, ticaret, ithalat, ihracat, reklam ve hakla ilişkiler alanlarında 433.629 çift terim bulunuyor.
Türkçe ile pek çok yabancı dil arasında sözcük çevirisi hizmeti veren site, hızlı kullanımıyla dikkat çekiyor. Sadece tek kelimelerin çevirisine izin verse de, özellikle sözcüğün karşılığını İngilizce dışında bir dilde arıyorsanız kullanışlı.
http://www.tbd.org.tr/sozluk.html
Türkiye Bilişim Derneği’nin bilişim terimleri sözlüğü, özellikle bu dönemlerde halkın arasına karışıp, bilişim terimlerini soran televizyon kameralarının karşısında RAM’in ne olduğu sorusuna “bilgisayarı n kullandığı elektrik miktarı gibi” cevaplar vermek istemeyenler için kullanışlı bir site.
İngilizce açıklamalı sözlük
http://www.websters-dictionaryonline.org
Webster, aslında ünlü bir İngilizce sözlük. Sitesinde Türk Dil Kurumu’nun Türkçe Sözlüğü ve İmla Kılavuzu’nun İngilizce için olan sürümünü bulabilirsiniz, ancak özelikle imla kılavuzu konusunda, bir kelimenin başındaki birden çok harfe göre sınıflanan hızlı arama sistemiyle, sonuca ulaşmak on saniyeyi geçmiyor. TDK’nın da aynı sisteme geçmesi temennisiyle...
http://dictionary.reference.com
Aynı anda pek çok sözlükte arama yapan İngilizce sözlüğün bulamadığı şey yok gibi. İngilizce açıklamalı tanımlar ve örnek cümleler bulabilirsiniz.
Dil araçları
http://fens.sabanciuniv.edu/TL
Türkçe için değişik dil araçları içeren site, BalkaNet projesi kapsamında, kelimelerin biçimsel analizini yapıyor, TDK sözlüğüne ve Zagan.com’a link veriyor. Uluslararası bilimsel bir proje olarak yürüyen çalışmalar, Avrupa Birliği’nin bilimsel fonları tarafından da destekleniyor.
Cem Şancı
[email protected]
İngilizce, Almanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, İtalyanca, Japonca, Rusça, Çince ve Korece arasında tercüme yapabilen servis, Google ile rekabet etmeye çalışan ve baştan aşağı yenilenen arama motorunun bugün bile en sık başvurulan servislerinden biri olarak, ana sayfadaki ilk bağlantı olma özelliğini koruyor.Henüz Türkçe ile diğer diller arasında tercüme yapan servislerin olmadığı yıllarda, ortalama bir internet kullanıcısının İngilizce bildiği varsayılırsa, örneğin İtalyanca bir metni İngilizceye çevirip neden bahsettiğini anlamak mümkün olabiliyordu ki, bu durum hala geçerli; zira internette henüz yabancı dillerle Türkçe arasında metin çevirisi yapan bir site yok. Ancak, tek tek kelimelerin karşılıklarını veren Babylon gibi online sözlükler bulmak mümkün.
Başarı kriteri oldukça basit: Zengin içerik ve hızlı erişim
Türkçe ve sözlük kavramları yan yana durunca ise akla ilk gelen Türk Dil Kurumu oluyor. Türk Dil Kurumu’nun sözlükleri ve yazım kılavuzları, yazımı ve anlamları konusunda çelişkiye düşülen kelimeler için nihai kararın verildiği danışma kaynakları olagelmişlerdir. Türkçe konusundaki bu en güvenilir kaynağı yine internet üzerinde, Türk Dil Kurumu’nun web sayfası üzerinde bulmak mümkün. Üstelik, sözlük sayfasına tarayıcı penceresinin üzerinde bir kısayol oluşturulması halinde, kullanıcılar bilgisayarda çalışırken, bilmedikleri bir kelimeyle karşılaştıklarında tek tıklamayla sözlüğe ulaşma şansına sahipler. Elbette yazım kılavuzu için de aynı yöntem geçerli olacaktır, ancak internetteki Türk Dil Kurumu İmla Kılavuzu’nu karıştırmak yerine, kağıda basılı, kitap şeklinde bir yazım kılavuzu kullanmak daha pratik olabilir. Çünkü sadece ilk harfe göre ayırım yapılan İmla Kılavuzu’nda, aranılan kelimeyi bulana kadar onlarca sayfa geçmek gerekebiliyor ki, internete dial-up hatlar üzerinden ulaşan bir kullanıcının aradığı bir kelimenin doğru yazılışını bulması için dakikalarca süren bir kovalamaca söz konusu olabiliyor. İngilizce için benzer yazım kılavuzlarında ise, kullanıcıya aradığı kelimenin ilk harfi sorulduktan sonra, kelimenin ikinci harfinin de bulunduğu bir liste ekrana geliyor ve kullanıcının aradığı kelimenin doğru yazılışına ulaşması on saniyeyi geçmiyor. Türkçe İmla Kılavuzu’nda ise, bir kelimeye ulaşma süresi 40 saniyeden başlayıp, 3 dakikaya kadar uzayabiliyor ki bu rakamlar, bağlantı hızında bir problemin olmadığı ideal koşullar için gerekli. Hazırladığımız bir teste göre bazı kelimelere ulaşmanın ortalama ne kadar sürdüğünü bu sayfadaki kutucuğun içinde görebilirsiniz.
Bunun yanında, online imla kılavuzunda, ses uyumları, eklerin, birleşik kelimelerin yazılışları, noktalama işaretlerinin kullanılması gibi pek çok konuya da ayrı başlıklar altında hızla ulaşmak mümkün. Türk Dil Kurumu’nun sözlük sorgusunun da, aranan kelimenin yanlış yazılması halinde, doğru olabilecek kelimelere bağlantı vermesiyle göz doldurduğunu hatırlatmak lazım.
İlk öğretimde öğretmenlerin öğrencilerine sık tekrarladığı bir cümle vardır: “Hepinizin birer sözlüğü olacak ve onu kullanmayı çok iyi öğreneceksiniz.” Daha okuma yazma öğrenmeye çalışan küçük çocuklara sözlük kültürü edindirme çabasının bir ifadesi olan bu cümle, sözlük kavramının ve sözlük karıştırmayı bilmenin önemi anlatılmak istendiğinde başvurulan, anlamlı bir atıftır. Araştırmanın ve öğrenmenin ilk adımı olan sözlük kullanımı sayesinde, insanların bilmedikleri anlamadıkları terimler hakkında doğru açıklamalara en kısa yoldan ulaşmalarının hayatı kolaylaştırdığı vurgulanmak istenir. Buna rağmen sözlük satışlarının on milyonlarla ifade edilememesinden de anlaşılacağı üzere, her eve bir sözlük girebilmiş değildir. İnternet ve dijital teknolojilerle şekillenen yeni çağda ise sözlüklerin çok daha popüler olacağının ilk sinyalleri geliyor. Üstelik internet üzerinde hizmet veren elektronik sözlükler, yazım kılavuzları, sayfa karıştırmaya güç bulamadıkları için sözlüklere uzanamayanları bile cezbedecek kadar kolay ve anlaşılır kullanıma sahipler.
Sözlük, yazım kılavuzu ve çeviri: Artık hepsine online ulaşılıyor
Basit bir veritabanı aramasına dayanan sözlük sitelerinde, anlamı merak edilen veya yabancı bir dile çevrilmek istenen kelimeyi sayfadaki alana yazıp, gönder tuşuna basmak yeterli oluyor. Tercüme konusunda ise, tek bir kelimenin tercümesinden, binlerce karakterlik metinlere kadar çeviri yapabilen siteler mevcut. Google’ın henüz ortada olmadığı ve Altavista arama motorunun popülerliğinin en üst noktasında olduğu birkaç yıl öncesine kadar, Altavista’nın ana sayfasından bağlantı verilen çeviri hizmetiyle, internet kullanıcılarının büyük kısmı, yabancı dillerin kendileri için aslında sandıkları kadar yabancı olmadığını da anlamışlardı.