Hepimiz hayatımızın bir noktasında déjà vu (daha önce yaşanmışlık hissi) duygusunu yaşamışızdır. Bu, bir olayı daha önce yaşamamamıza rağmen sanki ikinci kez yaşıyormuşuz gibi hissettiren, beynimizin hafıza sistemleriyle ilişkili bir durumdur. Ancak, déjà vu’nun tam tersini ifade eden bir kavram da var: Jamais vu.
Jamais vu, tanıdık bir şeyi garip bir şekilde tanımıyormuşuz gibi hissettiğimizde ortaya çıkar. Yıllardır tanıdığınız bir kelimeye veya kişiye baktığınızda, bir anda size yabancı veya anlamsız geldiğini hissetmiş olabilirsiniz. Bilim insanları, bu tür deneyimlere jamais vu adını veriyor.
Memory dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, bu fenomenin nasıl ortaya çıktığını inceledi. Araştırmacılar, 94 üniversite öğrencisine “kapı” gibi yaygın kelimelerden ve “kılıç” gibi daha az yaygın kelimelerden oluşan 12 farklı kelimeyi mümkün olduğunca hızlı bir şekilde yazmalarını istedi. Katılımcılara sıkıldıklarında, garip hissettiklerinde veya elleri ağrıdığında durabilecekleri söylendi. Amaç, bu tanıdık kelimelerin ne kadar sürede anlamsız hissettirmeye başlayacağını görmekti.
Araştırma sonucunda, katılımcıların %70'inin, bilim insanlarının jamais vu olarak tanımladığı bir duygu yaşadığı ve bu durumun genellikle kelimeyi bir dakika boyunca tekrar ettikten ve yaklaşık 33 kez yazdıktan sonra meydana geldiği görüldü. İkinci bir deneyde, katılımcılardan "the" kelimesini yazmaları istendi ve %55'i, kelimeyi 27 kez tekrarladıktan sonra jamais vu yaşadıklarını belirtti.
Katılımcılar, deneyimlerini çeşitli şekillerde ifade etti. Bazıları el kontrolünü kaybettiklerini, diğerleri ise kelimenin yabancı görünmeye başladığını ve sanki gerçek bir kelime değilmiş gibi hissettiklerini söyledi.
Bu fenomeni 15 yıldır inceleyen araştırmacılara göre, jamais vu beynin bir tür “yumuşak sıfırlama” mekanizması olabilir. Beynin, tekrarlayan görevlerle karşılaştığında esnek kalmasına ve aşırı yüklenmemesine yardımcı olan bu sıfırlamanın, beynin kendini koruma yollarından biri olabileceği düşünülüyor.
Bu nedenle, tanıdık bir kelime aniden size garip gelirse veya iyi bildiğiniz bir yüz size yabancı gelirse, jamais vu yaşıyor olabilirsiniz. Bu, insan beyninin nasıl çalıştığını anlamak için önemli bir gözlem olabilir.