27 km uzunuğunda bir tünel size çok büyük görünebilir ama hadron çarpıştırmak isteyen bilim insanlarına artık küçük geliyor. Hadronları daha yüksek hızlarda çarpıştırmak isteyen CERN'deki bilim insanları, üç kat daha büyük bir tünel inşa etmek istiyorlar. Bunun için de 20 milyar Euro'ya ihtiyaçları var.
Future Circular Collider (FCC) ismi verilecek yeni çarpıştırıcının uzunluğu 90 km olacak, ve haritadan bakınca, yer altından Fransa'nın ve İsviçre'nin önemli bir bölümünü kaplıyor gibi görünecek.
Yeni tünel, öncülü Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) tarafından elde edilen 14 TeV'e kıyasla 100 teraelektronvolt (TeV) enerjiyle protonları çarpıştıracak. Bu da yaklaşık 7 kat daha hızlı çarpışmalar anlamına geliyor. Kuruluşun 23 üye ülkesinin temsilcilerinden oluşan CERN konseyine sunulan bir raporda yetkililer FCC önerisini detaylandırdı ve önümüzdeki beş yıl içinde hızlandırıcı üzerinde çalışmaya başlamak için onay istedi.
Bu iddialı projeyi destekleyen bilim insanları FCC'nin 2040 gibi hazır olmasını planlıyorlar zira LHC'nin ömrünün bu tarihte son bulması düşünülüyor. Bu nedenle de inşaatın biran önce başlaması isteniyor.
CERN Genel Direktörü Fabiola Gianotti Pazartesi günü düzenlenen brifingde "FCC sadece temel fizik ve doğa yasalarını daha iyi anlamamızı sağlayacak harika bir araç olmakla kalmayacak, aynı zamanda inovasyonun da itici gücü olacak" dedi
Parayı verdik diyelim, peki ne alacağız?
Ancak herkes Gianotti'nin vizyonuna katılmıyor. Bazı uzmanlar 20 milyar Euro'luk (21.5 milyar dolar) fiyat etiketinin çok yüksek olduğunu, kazanımının ise buna değmeyeceğini düşünüyor. Bu fonların hastalıklara veya iklim değişikliğine yönelik araştırmalarda daha akıllıca harcanabileceği savunuluyor. İngiliz hükümetinin eski baş bilimsel danışmanı olan kimyager Sir David King bu projeyi büyük bir savurganlık ve pervasızlık olarak nitelendiriyor.
BBC'ye konuşan King, "Dünya iklim acil durumundan kaynaklanan tehditlerle karşı karşıyayken, bu araştırma fonlarını yönetilebilir bir gelecek yaratma çabalarına yönlendirmek daha akıllıca olmaz mı?" diye sordu.
Diğerleri ise FCC'yi inşa etmenin riskli olduğunu çünkü yeni bir buluşa yol açmasının garanti olmadığını düşünüyor. LHC en çok, 1964 yılında bir grup fizikçi tarafından önerilen temel bir parçacık olan Higgs bozonunun varlığını öngören teorileri doğrulamasıyla biliniyor. Bilim insanları 2012'de Higgs bozonunun doğrulanmasının ardından daha fazla deney gerçekleştirdiler, ancak o zamandan beri bu bulguyla karşılaştırılacak kullanışlı sonuçlar elde edemediler. Bu nedenle bazı politikacılar CERN'e daha fazla kaynak aktarmaya değip değmeyeceğini sorgulamaya başladılar.
Gianotti, yeni fizik keşiflerinin ancak atom altı parçacıkların daha yüksek hızlarda birbirine çarptırılmasıyla ortaya çıkacağına, bunun için de daha büyük ve daha güçlü bir hızlandırıcı gerektirdiğine inanıyor. Gelecekteki deneylerden toplanan veriler, elektron, müon ve kuark gibi parçacıkların Büyük Patlama'dan kısa bir süre sonra nasıl kütle kazandıklarını incelemek için Higgs bozonunun özelliklerini haritalamaya destek olabilir.
Karanlık madde hakkında daha fazla şey öğrenmek de umut edilen bir başka sonuç. FCC, 20 milyar Euro'luk projeyi destekleyen fizikçilere göre karanlık maddenin WIMP'ler (zayıf etkileşimli büyük parçacıklar) olarak bilinen bir parçacık sınıfından gelip gelmediği sorusuna cevap olabilir. Ama öncelikle CERN yöneticilerinin Avrupa'yı 20 milyar dolar ödemeye ikna etmesi gerekecek.