Grafiksel kullanıcı arabirimlerinin evrimi

Apple, Lisa'yı aynı isimli bilgisayarla beraber yayımladı. İsim, resmî olarak "Local Integrated Software Architecture" ifadesinin kısaltılmış halini temsil ediyordu, fakat asıl sebebin Steve Jobs'un bu olaydan beş sene önce doğmuş olan Lisa ismindeki kızı olduğu dedikodusu yapılıyordu.Microsoft ilk olarak 1983'te basın mensuplarına yeni grafiksel kullanıcı arabirimi "Windows"a göz atma fırsatı verdi. Müteakibinde bu dünyanın ekranlarına hükmedecek olan GUI çıkana kadar 2 sene daha geçecekti.Apple, Macintosh ile ev bilgisayarlarında devrim yaptı ve Mac OS ile seneler boyunca kullanıcı arabirimlerinin görünümünü belirledi.Commodore 1985 Amiga 1000'i yayımladığında kullanılan bilgisayar zamanının çok ötesindeydi. Workbench'in renkli arayüzü kısa bir süre sonra çıkacak Microsoft Windows'tan bile daha gelişmişti.Microsoft, Windows ile beraber MS DOS için grafiksel bir kullanıcı arabirimi yayımladı. İşin enteresan tarafı ise doğrudan 1.01 sürümünün yayımlanmış olmasıydı; 1.0 sürümü asla gün ışığına çıkmadı. Microsoft'un o zaman koyduğu sistem gereksinimleri şöyleydi: CGA/Hercules/EGA Grafik, MS-DOS 3.1, 384 KB RAM (512 KB tavsiye edilir), iki disket sürücü veya sabit disk.Macintosh II ile Apple ilk kez renkli ekranlı bilgisayar sundu ve buna uygun güncel Mac OS sürümünü ekledi. İşletim sistemi ve monitör o zamanlar 256 renkte 640 x 480 piksel çözünürlük sunuyordu.Windows 2 ilk kez pencere büyüklüğünü ayarlama ve pencereleri üst üste getirme imkânı sunuyordu. Yine yeni: Sağ üst köşede pencereyi minimize ve maksimize etmeye yarayan butonlar.IBM'in OS/2 işletim sistemini saf metin tabanlı komut satırlarıyla yayımlamasından kısa bir süre sonra Microsoft ile işbirliği yaparak 1.10 sürümünü geliştirdi. Yeni işletim sistemi Windows'a aşırı benzeyen bir kullanıcı arabirimi sunuyordu.Steve Jobs Apple'dan kovulduktan sonra NeXT Computer'i kurdu. Firma üst seviye bilgisayarlar için Unix tabanlı grafiksel işletim sistemi NeXTStep'i geliştirdi. Apple'a geri döndükten sonra bu gelişmiş sistemden Mac OS X ortaya çıkacaktı.Amiga Workbench 2.0 ile Amiga 3000 yine bulunduğu zamanın ötesindeydi. 3B efektler gibi devrimsel özelliklere rağmen bu sistem asla Apple ve Microsoft'un rakip ürünlerine baskın gelemedi.3. sürüm ile Windows'a bugün birçok kullanıcı tarafından hatırlanan ve bizim fikrimize göre grafiksel kullanıcı arabirimiyle çalışmayı sürekli olarak beslemiş olan iki yeni yapı taşı eklendi: Program Manager ve File Manager (program yöneticisi ve dosya yöneticisi).IBM ve Microsoft arasındaki anlaşma kısa bir süre sonra kavgayla bitince OS/2 2.0 sadece IBM tarafından geliştirildi. Sonuç olarak "Workplace" ismiyle anılan tamamen yeni bir kullanıcı arabirimi ortaya çıktı. Teknik yönden ise OS/2 2.0 ilk gerçek 32-Bit işletim sistemi olmasıyla etkiliyordu.Windows 3.1'in kullanıcı arabirimi genel anlamda Windows 3.0'a benziyordu, fakat sistem yeni multimedya özellikleriyle genişletildi. Sonuç olarak Marquee ekran koruyucusu gibi birçok yenilik ortaya çıktı.Workbench 3 bugünkü bilgisayarların olmazsa olmazı olan bir fonksiyonu sundu: Değiştirilebilir masaüstü arka planı. Bunun dışında masaüstü yalancı-3B-ikonlarla çok daha modern ve renkli hale geldi.Windows NT büyük ölçüde Windows 3.1 gibi gözüküyordu ama kaput altında ilk kez 32-bit ile çalışıyordu. Bu sürümün hedef kitlesi kurumsal müşteriler olduğu için yeni mimarinin sunduğu imkânlar alışılmadık bir kullanıcı arabirimine taşınmadı.Windows 95, Microsoft sistemlerinin tarihinde görsel açıdan bir dönüm noktasını temsil etti. Yeni görev çubuğu ve başlat menüsü ile tamamen yeni bir navigasyon biçimi ortaya çıktı ve Windows 3.X'ten tanınan dosya yöneticisi yerini yeni Windows Explorer'a bırakmak zorunda kaldı.BeOS kullanım açısından yine o zaman çıkmış olan Windows 95'e benziyordu. Fakat BeOS multimedya sistemi olarak yapılandırılmıştı ve buna paralel olarak daha yüksek sistem performansı sundu. Yine de bu sistem baskın gelmeyi başaramadı.Microsoft, NT 4'de yine tasarımsal yönden risk almayıp Windows 95 görünümünü kullanmaya devam etti. Sadece sistemin derinliklerinde ufak tefek değişiklikler vardı ve bunlar da NT 4'ün Windows 95'ten daha fazla yönetimsel seçenekler sunduğunu ispatlar nitelikteydi.4.0 numaralı sürüm OS/2'yi daha şirin hale getirmekle kalmadı, aynı zamanda daha stabil çalışmasını sağladı. Gerçekten de Microsoft hakimiyetine rağmen asla bir şansı olmayan bu Windows-rakibi o kadar stabil ve iyi ki, bugün bile kısmen kullanılmaya devam ediyor ve IBM tarafından güncelleştirmelerle destekleniyor.Apple, Steve Jobs olmadan 1997'de grafiksel açıdan belirgin yenilikler içeren Mac OS 8'i yayımladı. Arka plan resimleri, pencerelerde ve butonlarda kullanılan 3B efektlerin yanında pencere görünümlerini belirleme imkânı, sunulan grafiksel yeniliklerin sadece birkaçıydı.Windows 98 ile Internet Explorer sisteme mutlak bir şekilde entegre edildi. Bunun sonucu olarak birkaç optik yenilik de ortaya çıktı: "Active Desktop" özelliği sayesinde bir web sayfası masaüstü arka planı olarak kullanılabiliyordu.Sadece uzmanlara hitap eden işletim sistemi olarak anılan Linux'un bile iyi bir kullanıcı arabirimi ile gündelik kullanıma elverişli hale gelebileceğini KDE arabirimi 1998'de kanıtladı.KDE'den yaklaşık bir sene sonra Linux için ikinci kullanıcı arabirimi Gnome ortaya çıktı ve neredeyse her işletim sisteminin Windows 95'ten daha güzel gözükebileceğini vurguladı.Steve Jobs Apple'a geri döndükten sonra NeXTStep geliştirmesine sahip Mac OS X ile sadece teknik açıdan değil, özellikle grafiksel kullanıcı arabirimi konusunda 21. yüzyıla yeni ilkeler getirdi. Aqua arabirimi şık çalışma ortamlarının sembolü haline geldi ve Microsoft, Vista ile benzer bir boyuta geçmek için tam yedi seneye ihtiyaç duydu.Windows 2000 veya diğer adıyla NT 5.0, profesyonel kullanıma has sade stilinde kalmaya devam etti ve bugün bile hala birçok hayranı var. Uzmanlarımıza arasında önceden de olduğu gibi en stabil Windows sürümü olarak kabul görüyor ve bugün de birçok firmada sıkça kullanılıyor.Microsoft, Windows XP'ye, dikkatli bakıldığında Windows 95'ten bu yana kullanılan grafiksel kullanıcı arabirimine bir çeşit tema geçirilmiş gibi gözüken yepyeni bir görünüm kazandırdı. Kaynak tasarrufu yapmak isteyenler anında eski klasik-temaya geri dönebiliyordu.Apple "Tiger" da ilk kez Dashboard ve ona ait wigdet'leri tanıttı; bu öğeler daha sonra Microsoft tarafından Windows Vista'ya uyarlanmıştı. Fakat widget'ler Windows Vista'da Dashboard tarzı bir panel yerine kenar çubuğu üzerine yerleştirildi. Windows 7 bir adım ileriye giderek widget'leri masaüstüne serbestçe yerleştirme imkânı sunuyor.Beklenenden daha geç ama buna rağmen yüzde 100 tamamlanmamış biçimde Windows Vista piyasaya sürüldü. Microsoft tarihinde kullanıcı arabirimi ilk kez şeffaflık efektleriyle çalışıyordu ki, bu da önceki Windows sürümlerine göre çok daha güçlü bir donanım istemesinin sebebiydi. Vista'yı kötüleyen diller ise yeni GUI hakkında şunu söylüyordu: En azından çökerken eskisine göre daha güzel gözüküyor.Mac OS 10.5 Finder'a (rakibindeki karşılığı Windows Explorer) iTunes ve iPod'dan tanınan CoveFlow görünümünü kazandırdı. Fare tekerleği ile bir klasörün içindeki öğeler arasında büyük semboller veya ön izleme resimleriyle geçi yapılabiliyor, hatta videolar direkt CoverFlow'da izlenebiliyordu. Bu görsel oyun dışında dosyalar CoverFlow'da da bilindik şekilde taşınabiliyor veya yeniden adlandırılabiliyordu.Microsoft'un bir sonraki işletim sistemi Windows 7 oldu. Pencere ve masaüstündeki ufak görsel iyileştirmelerin yanında özellikle görev çubuğu çok değişti. Mac OS 10.X'deki gibi hızlı başlat çubuğuyla ve açık programları/pencereleri birleştiren yeni bir görünüm kazandı.