Yaz Saati Uygulaması Nedir? Ne Zaman ve Nasıl Ortaya Çıktı?
Bazı eleştirilere rağmen ülkemizde bir süredir uygulanmayan yaz saati uygulaması, ABD'de de kaldırılıyor. Peki ama nedir bu yaz saati uygulaması? Nasıl ve nerede ortaya çıktı?
ABD senatosunda oybirliğiyle sonuçlanan oylamanın ardından,
2023'te ABD'de yaz saati uygulaması sona erebilir. Bilindiği gibi
ülkemizde de, 2018 yılından beri yaz saati uygulaması kaldırılmış
durumda.
Peki ama yaz saati uygulamasının nasıl ortaya çıktığını hiç düşündünüz mü? Aslında bu uygulamanın ortaya çıkışı hakkında birkaç farklı anlatı var.
Yaz saati uygulaması nasıl ortaya çıktı?
Popüler bir hikaye, Benjamin Franklin'in bu uygulamayı başlangıçta bir şaka olarak düşündüğünü söylüyor. Franklin Fransa'da yaşarken, Journal de Paris'te yayınlanan hicivli bir makale yazdı. Bu makalede, geleceğin başkanı Paris'in gün ışığından ve doğal ışıktan en iyi şekilde yararlanmak için gün doğumunda zorla uyandırılması gerektiğini ve mumlardan büyük miktarda para tasarrufu yapılabileceğini söyleniyordu.
"Birinci. Güneş ışığını engellemek için kepenklerle donatılmış her pencereye pencere başına bir [altın sikke] vergi konulsun" diye başlayan yazısı şöyle devam ediyordu: "İkinci. Balmumu ve donyağı mumluklarının dükkanlarına korumalar yerleştirilsin ve hiçbir aileye haftada bir kilodan fazla mum verilmesine izin verilmesin. Üçüncü. Doktorlar, cerrahlar ve ebeler hariç, gün batımından sonra sokaklardan geçen tüm vagonları durdurmak için korumalar yerleştirilsin. Dördüncü. Her sabah, güneş doğar doğmaz, her kilisede bütün çanlar çalsın; ve eğer bu yetmezse tembelleri etkili bir şekilde uyandırmak için her sokakta top ateşlensin."
Bu makale gerçek, ancak Benjamin Franklin'in 1784'te yaz saati uygulaması fikrini şaka olarak da olsa önerdiği fikri ne yazık ki gerçek değil. İnsanların programlarını daha fazla gün ışığından yararlanacak şekilde ayarlama ilkesi (vergiler ve muhafız çatışması üzerine) gerçekten yazılmış olmasına rağmen, Avrupa'da o dönemde saat kavramı çok net değildi. Bu yüzden fikir sadece gün ışığından yararlanma fikriydi, saatle ilgili bir sistemden bahsetmiyordu.
Fikrin asıl ortaya çıkışı, 1895'te böcekleri toplamak için daha fazla boş zaman isteyen bir böcekbilimciye aitti. George Vernon Hudson, günlük işinin sonunda gidip böceklerini toplaması için çok az gün ışığı kalması nedeniyle mutsuzdu. Çözümü, işvereniyle çalışma saatleri hakkında konuşmak yerine, yaşadığı Yeni Zelanda için iki saatlik bir yaz saati önermekti. Öneri, enerji ve gaz şirketleri için kaybedilen paranın, doğada daha fazla zaman geçirebilecek ve temiz havayı deneyimleyebilecek insanlara sağlanan faydalarla telafi edileceğini savunuyordu.
"Bu değişikliğin etkisi, mevcut sistemle
karşılaştırıldığında yaz aylarında tüm günlük operasyonları iki
saat ilerletmek olacaktır" diye yazdı ve devam etti:
"Bu şekilde sabahın erken saatlerindeki gün ışığından
yararlanılacak ve akşamları kriket, bahçecilik, bisiklete binme
veya arzu edilen diğer açık hava etkinlikleri için uzun bir gün
ışığı boş zaman süresi sağlanacaktır."
Bu fikir, destek bulmadan alay konusu oldu.
Birkaç yıl sonraysa fikir, akşam turunun gece tarafından yarıda kesilmesinden hoşlanmayan bir golfçü olan William Willett tarafından bağımsız olarak ve daha detaylı bir biçimde ortaya atıldı. Willett, gündüz saatlerinden yararlanma konusunda tutkulu bir savunucuydu, birçok sabahı Londra'nın büyük bir kısmı uykudayken işe gitmek için gün ışığında yolda geçiriyordu.
"Standart zaman o kadar sabit kalıyor ki, neredeyse yılın yarısı boyunca, biz uyurken, güneş günde birkaç saat parlamayı sürdürüyor" diye yazdı ve kendi önerisi üzerine bir broşür hazırlayarak masrafı kendisine ait olmak üzere dağıttı. "Ve günün işi bittikten sonra eve vardığımızda, batı sınırını çoktan geçmiş olan ufka hızla yaklaşıyor."
Willett, değişikliğin kamu parasını gaz, petrol ve elektrikten tasarruf etmesinin yanı sıra, daha fazla gün ışığının nüfus ve sağlıkları üzerinde sağlayacağı faydaları açıkça savundu. Willett, hayatının geri kalanında bu fikir için destek aradı ve Liberal Parti'den aradığı desteği de buldu. Ancak sistemin uygulanması, ölümünden sonraya kaldı.
Yine de Willet'i, yaz saati uygulamasının hayata geçirilmesinde en önemli aktör olarak görenlerin sayısı oldukça fazla.