Tektonik plaka nedir; nasıl depreme neden olur? Dünya’da kaç tane tektonik plaka var?
Artık depremlerin kaynağı olarak bilinen tektonik plakaları son derece iyi tanıyoruz. Peki tektonik plaka dediğimiz şey tam olarak nedir, neden depreme neden olur? Gezegenimizde kaç farklı tektonik plaka var?
İçindekiler
Gezegenimizin en yıkıcı olayları olan depremler, volkanlar ve dağlar, tektonik aktivitenin sonucudur. Bu tektonik aktivite de tektonik plakalardan kaynaklanır. Peki, bu tektonik plakalar nedir ve kaç tane tektonik plaka var?
Tektonik plaka nedir?
Dünyanın tıpkı bir soğan gibi katmanları vardır. Tektonik plakalar en dış seviyeden, kabuk olarak bilinen ince bir kaya tabakasından ve yarı erimiş üst mantonun bir kısmından oluşur ve hepsine beraber litosfer denir. Daha zayıf ve daha viskoz bir kaya tabakası olan astenosferin üzerinde “yüzüyor” ve plakaların hareket etmesine izin veriyor.
Dünya ilk oluştuğunda bu levhalar henüz mevcut değildi. Gezegenimiz milyarlarca yıl önce çok daha sıcak bir yerdi ve yaşamına yakıcı derecede sıcak bir sıvı kaya topu olarak başlamıştı. Daha sonra yavaş bir şekilde Dünya soğumaya, katılaşarak litosferi oluşturmaya başladı. Araştırmacılar bunun yaklaşık üç ila dört milyar yıl önce levhalara bölünmeye başladığını düşünüyor, ancak bunun ne kadar süreceği konusunda görüşler farklılık gösteriyor. Bu yılın başlarında yapılan bir araştırma, bunun milyar yıllık bir süreç olabileceğini önerdi.
Dünya’da kaç tektonik plaka var?
Tektonik plakaların toplam sayısının cevabı jeoloji alanında kime soracağınıza bağlı. Bilim insanları yedi ana levhanın olduğu konusunda hemfikir gözüküyor. Bunların en büyüğü olan Pasifik Plakası 103 milyon kilometrekarelik devasa bir alana sahip.
Kaç tane küçük plakanın olduğu konusu ise biraz daha tartışmalı. Genellikle en az beş küçük levhanın olduğu kabul edilir. Imperial College London'dan jeofizikçi Saskia Goes, WordsSideKick.com ile yaptığı bir görüşmede "Yedi çok büyük levhaya ek olarak, biraz daha küçük beş levha daha var: Filipin Denizi, Cocos, Nazca, Arap ve Juan de Fuca" diyor.
Ancak bazı jeologlar daha fazlasının olduğunu savunuyor. Örneğin The Geological Society; Scotia, Karayipler ve Hint plakalarını da ekleyerek sekiz küçük plakanın bulunduğunu belirtiyor. Bu da toplam tektonik levha sayısını 15'e çıkarıyor.
Mikro levhalar
Ancak bir de mikro levhalar bulunuyor. Bunlar, ana levha sınırlarında oluşan ancak ayrıldıkları levhadan bağımsız olarak hareket eden gerçek anlamda "eski bloktan kopan parçalar." Mikro levhalar genellikle haritalara dahil edilmez ve boyutları açıkça tanımlanmamıştır, bu nedenle kaç tane olduğunu bilmek zordur.
Goes, "Mikro plakaların sayısı, farklı bilim insanlarının bunları nasıl tanımlamayı tercih ettiğine ve plaka sınırlarındaki deformasyonun nasıl ve nerede lokalize olduğu hakkında daha fazla şey öğrendikçe değişmeye devam edecek" dedi.
Yani eğer bilim insanları bunları da toplam tektonik plaka sayısına dahil etmeyi seçerse, o zaman bu sayı da muhtemelen değişmeye devam edecek…