Satrançta nasıl hile yapılır? Yapılır mı? Gündemdeki tartışma neler söylüyor

Satrançta dünya şampiyonunu yenmek için hile yapıldı mı, yapılmadı mı? Bu soru, 5 kez dünya şampiyonu 31 yaşındaki Magnus Carlsen'in St Louis'deki 350.000$'lık Sinquefield Kupası'nda 19 yaşındaki oyuncuya şaşırtıcı bir yenilgisinin ardından satranç dünyasını karıştırdı.

Peki, tartışma nasıl başladı? 31 yaşındaki Norveçli oyuncu Carlsen, St. Louis'deki Sinquefield Kupası'nda Niemann'a yenildi. Carlsen daha sonra çevrimiçi Julius Baer Generation Cup'ta Niemann'a karşı oynadığı bir oyunu sadece bir hamle yaptıktan sonra bıraktı. Carlsen, Twitter hesabından ise Niemann ile ilgili, "Sinquefield Kupası'ndaki oyunumuz boyunca gergin ve hatta tamamen oyuna konsantre olmadığı izlenimini edindim. Kritik pozisyonlarda beni geride bıraktı. Bu oyun bakış açımı değiştirmeme katkıda bulundu.” dedi.

Carlsen bu mesajlarında Niemann'ın hile yaptığına dair bir kanıt sunmadı ancak onunla oynamaya istekli olmadığını söyledi. Buna gerekçe olaraksa "Geçmişte defalarca hile yapmış insanlara karşı oynamak istemiyorum, çünkü onların neler yapabileceklerini bilmiyorum" yorumunu paylaştı.

Carlsen aslında açıkca olmasa da Niemann'ın hile yaptığını ima etti. Çünkü Niemann 12 ve 16 yaşlarındayken hile yaptığını kabul etmişti. Ancak yakın zamanda hile yaptığı iddialarını şiddetle reddediyor.

CHESS.COM'UN RAPORU 

Bu süreçte Chess.com'un raporunda genç büyükustanın, para ödülü de dahil olmak üzere 100'den fazla çevrimiçi maçta hile yapmış olabileceği iddia edildi. Niemann, St. Louis Satranç Kulübü ile yaptığı bir röportajda masa üstü oyunlarda asla hile yapmadığını söyledi.

'KANIT BULUNAMADI'

Ancak Niemann'ın oyunlarını analiz ettiklerini ve hiçbir kanıt bulamadıklarını söyleyen Sinquefield Kupası organizatörleri de dahil olmak üzere diğer üst düzey satranç hakemlerinin yorumlarıyla tartışma alevlendi. Yani turnuva Niemann'ı hile yapmakla suçlamıyor.

PEKİ SATRANÇTA NASIL HİLE YAPILIR?

Peki bir satranç tahtası ve 2 oyuncu ile oynan satrançta nasıl hile yapılabilir? CNN'de dosya haberinde bu soruya yanıt aradı. CNN'nin yorumları şöyle:

"Satranç, eski bir spor olmasına rağmen son yıllarda modern çağa sürüklendi. Bilgisayarlar ve internet, rekabeti dünya çapında daha erişilebilir hale getirdi ve yapay zeka artık oyunculara maç başlamadan önce hareketlerini planlamak için araçlar sunuyor.

HER ŞEY KASPAROV'UN MAÇIYLA BAŞLADI

Her şey 1996 yılında büyük usta Garry Kasparov'un bir dizi maçta 'Deep Blue' adlı bir IBM süper bilgisayarıyla karşı karşıya gelmesiyle başladı. Kasparov ilk maçı kazanmasına rağmen, 'Deep Blue' iki oyun kazandı ve turnuva kurallarına göre klasik bir oyunda bir dünya şampiyonunu yenen ilk bilgisayar programı oldu"

CNN'in yorumundaki gibi o süreç aslında yapay zekanın satranç üzerindeki etkisinin yükselişinin de bir işaretiydi. O günden bu yana satranç motorları sporu 21. yüzyıl oyununa dönüştürmeye yardımcı oldu.

EN YÜKSEK ELO DEĞERİ BİLGİSAYARLARA AİT

Chess.com tanımına göre bir satranç motoru "satranç pozisyonlarını analiz eden ve en iyi hamle seçeneklerini hesaplayan bir program. Satranç motorları son yıllarda insanlardan çok daha güçlü hale geldi ve birçoğu 3.000 Elo derecesini aştı. Burada bahsedilen Elo sistemi bir sıralama, derecelendirme sistemi. İsmini Arpad Elo'dan alıyor. Satrançta izafi yetenek düzeylerini ölçmek için kullanılıyor. Elo derecelendirme sistemi, bir satranç oyuncusunun rakiplerine göre gücünü ölçüyor. Carlsen, 2014 yılından bu yana 2.882 ile bir insan oyuncu tarafından elde edilen en yüksek Elo puanı rekorunu elinde tutuyor.

Örneğin Stockish 3.500'den fazla puana sahip en gelişmiş satranç motorlarından biri.

CNN'in analizine göre bu satranç motorları oyuncuların kendilerini geliştirmelerine yardımcı olsa da bazı oyuncuların zamanla daha kolay hile yapmasına izin verdi. Bu nedenle de Chess.com gibi çevrimiçi satranç siteleri, oyuncuların oyunlar sırasında kötü oynamayı engellemek amacıyla ne zaman dış bilgisayar yazılımı kullandığını tespit etmek için hile önleme teknolojisi geliştirdi.

SATRANÇ MOTORLARI

Guardian da benzer bir analiz yapıyor: "Bilgisayarların oyunu nasıl etkilediğini anlamak önemlidir. En iyi insan satranç oyuncuları, sanatçı, atlet ve bilim adamının bir karışımıdır: Sadece son derece karmaşık sorunları çözmek için yaratıcılığa ve zihinsel dayanıklılığa sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda binlerce saatini önceki satranç oyunlarını araştırmak ve yeni oyun çizgilerini teorize etmek için harcarlar. Sorun şu ki, satranç motorları adı verilen modern satranç yazılımları o kadar güçlü ve yaygın olarak kullanılabilir hale geldi ki, dünyanın en iyi oyuncularının bile artık herkesin ücretsiz olarak indirebileceği yazılımlara karşı bir şansı kalmadı. Amatör çevrimiçi oyunlardan en iyi ustaların canlı yayınlarına kadar her şeye pandemi kaynaklı bir ilgi patlamasının tadını çıkaran satranç endüstrisi için hileyi tespit etmek varoluşsal bir zorluk haline geldi"

HİLEYE KARŞI HANGİ ÖNLEM ALINIYOR?

Tanya Karali, Carlsen'in çekildiği turnuvanın baş hakemiydi. Turnuvada hileye karşı alınan önlemler için en önemlisinin gözetim olduğunu söylüyor. Bu önlemler kapsamında oyunculardan, oyun oynadıkları odanın çeşitli noktalarına kamera kurmaları isteniyor. Bu sayede bir oyuncunun odada hile yapmak için bir cihaz kullanıp kullanmadığı, ya da yanında biri olup olmadığı görülüyor. Karali'nin paylaştığı bilgiye göre oyunun hiç beklenmedik anlarında oyunculardan ayağa kalkıp tüm odayı göstermeleri isteniyor. Hakemler ayrıca oyunculardan ekranlarını göstermelerini, kulaklık takıp takmadıklarını anlamak için kulaklarını göstermeleri de isteniyor.

Hakem ve FIDE'nin hile karşıtı Fair Play Komisyonu üyesi Andy Howie, metal dedektörleri, tarayıcılar, termal görüntüleme gibi hileyi önlemek için alınan bazı önlemleri anlatıyor.

TARAMA PROGRAMI İLE NE YAPILIYOR? NEDEN ÇELİŞTİ

Bununla beraber bir de tarama aracı ve bu uluslararası satranç yönetim organı Fide'nin de kullandığı bir program. Satranç ustası ve bilgisayar bilimcisi olan Ken Regan'ın modeli, bir satranç pozisyonundaki olası hamleleri analiz ediyor ve belirli bir beceri seviyesindeki bir oyuncunun en iyi satranç motorlarıyla uyumlu bir hamle yapma olasılığını yansıtıyor. Sinquefield Kupası yetkilileri Regan'dan programı Carlsen ve Niemann'ın maçında çalıştırmasını istedi ve sonuçlar netti: “Hiçbir şey bulamadım” dedi. Regan'ın modeli, Neimann'ın performansının bazı metriklerde "bir standart sapma kadar" olduğunu gösterdi, "ancak tanım gereği standart sapma standart olarak gerçekleşir".

Ancak bu durum da Regan'ın modeline inananlar ile Chess.com'un modeline inananlar arasında anlaşmazlığa yol açtı.

TARİHTE NASIL HİLE DENEMELERİ OLDU?

Ancak sadece bugün değil CNN'nin analizine göre oyunun tarihinde de skandallar var. Bazı örnekler şöyle:

• 1978 Dünya Satranç Şampiyonası Finali sırasında hile ve faul suçlamaları havada uçuştu. Genç Sovyet şampiyonu Anatoly Karpov, Rus Viktor Korchnoi'nin aynalı güneş gözlükleriyle kendisini kör etmeye çalıştığını iddia etti. Daha sonra garsonlar Karpov'a yaban mersinli yoğurt ikram etti ve Korchnoi bunun rakibinin analistlerinden gelen şifreli iletişimler için kullanılabileceğini söyledi. Maçı Karpov kazandı.

• Daha yakın bir tarihte FIDE, Gürcistanlı Gaioz Nigalidze'nin büyükusta unvanını elinden aldı ve oyunun ortasında tekrar tekrar tuvalete gidip telefonunu kontrol ettiği için 2015'te üç yıl boyunca satranç müsabakalarından men etti.

• 2015'te bir hakem, İtalyan Arcangelo Riccicardi'yi bir yarışmada hile yapmak için Mors alfabesi ve kamera kullanırken yakaladı. O dönem dünya sıralamasında 51.366. sırada yer alan Arcangelo Ricciardi'nin çok daha iyi oyuncuları yenmeye başlaması turnuvadaki yetkililerin şüphesini çekti. Ricciardi'nin alışılmadık bir şekilde gözlerini kırptığı ve elini koltuk altında tuttuğu bildirildi. Hakem Jean Coqueraut ile karşılaşınca gömleğini açmayı reddetti. Yetkililer, 37 yaşındaki oyuncunun, satranç bilgisayar programı kullandığını; ve Mors alfabesi kullanarak hamleleri iletmesi için boynuna astığı kamerayı kullandığına inanıyor. İddiaya göre gözlerini kırparken aslında mors kodunu çözmeye çalışıyordu. O dönemki haberlere göre Ricciardi gömleğini açmayı reddettiğinde, yetkililer gömleğinin altında asılı olan kolyeyi tespit etti. Kolyenin koltuk altının altındaki küçük bir kutuya bağlı küçük bir video kamera içerdiği belirlendi.

NİEMANN'IN HİLE YAPIP YAPMADIĞI BELİRSİZ

Bu son örnekte Niemann'ın Carlsen'e karşı hile yapıp yapmadığı kesin değil. Amerikalı oyuncu suçlamaları şiddetle reddediyor. Buradaki tartışma ise yine oyuncu motoru üzerinden şekilleniyor. Çünkü örneğin teorik olarak, eğer birisi Carlsen'in hamlelerini Stockfish gibi bir satranç motoruna girseydi, neredeyse %100 olasılıkla Carlsen'i yenebilirdi.

Carlsen-Niemann olayının ise şu an için nasıl sonuçlanacağı bilinmiyor.