Linux nasıl çalışıyor?

Kullanıcıların çoğu Windows işletim sistemi kullanıyor. Daha az bir kesim Mac OS ve daha da az bir kesim Linux kullanıyor.

Linux işletim sisteminin çalışma prensipleri diğerlerinden oldukça farklı. Kullanımı biraz daha zorlaştırmasına karşın çeşitli avantajları söz konusu. Biz bu makalemizde hangisi en iyi sorusuna hiç girmiyor, sizleri Linux işletim sisteminin altında yatan detaylar ile tanıştırıyoruz.

Açık kaynak kodlu projeler pek çok farklı geliştirici tarafından oluşturuluyor ve sürdürülüyor. Linux çeşidi de, uygulama ve uygulamaların kullandığı yazılım çeşidi de oldukça kalabalık. Ancak neyin, nereden geldiğini ve nasıl çalıştığını biraz dikkatle anlamak mümkün. Bir kez giriş yaptıktan sonra da oldukça ilginç ve çekici olduğunu farkedebilirsiniz...

Kurulum zorluğunun esas sebebi...

Linux işletim sisteminin temelinde kullanıcı izinleri ve yetkileri yatıyor. Bu, işletim sistemini kullanırken sık sık şifre girmeyi gerektirse de sonuçta güvenlik açısından büyük bir artı sağlıyor.

Uygulama kurarken Windows gibi .exe dosyası indirip, çift tıklayıp ardından hızlıca kurulumu tamamlamak mümkün değil. Buna yaklaşan kurulumlar olsa da bunlar Linux mantığına ters düşüyor.

Kullanıcıların /root dizinini görememesi ve değişiklik yapamaması da güvenlik amaçlı. Ya Administrator hesabından girmek ya da günlük kullanımda şifre girmek gerekiyor.

Linux dosya sisteminde 9 özellik var. Bir kullanıcı, bir grup ya da herkese, okuma, yazma ya da çalıştırma izni şeklinde seçenekler ile kim o dosyaya, hangi amaçla erişebilir belirlemek mümkün. Bu ayarları koruyarak yeni bir sürüme aktarabilmek, işleri çok kolaylaştırıyor.

Masaüstü ortamları

Linux işletim sistemindeki masaüstü aslında bir uygulamadır ve kullanıcı ile uygulamalar arasındaki etkileşimi sağlar. Yani masaüstü işletim sisteminin kendisi değil, kullanıcı erişimi için bir penceredir.

API denilen Application Programming Interface'ler kullanılarak, programlara farklı yetenekler kazandırılabilir. Bu işlevler örneğin masaüstünün pencere çizim yeteneklerini bir programa kazandırmakta kullanılır.

Aynı API'lerin kullanılması işletim sistemini daha temiz, düzenli ve verimli tutar. Linux'ta kullanılan Gnome ve KDE masaüstü uygulamaları da bu API'lerin standartlaşmasını sağlar.

Elbette uygulamalar tek bir API kullanmakla yetinmez. Çok çeşit vardır ve programcılar için Clutter ve Cairo gibi araç kitleri API kullanımını kolaylaştırır. Clutter hem Ubuntu, hem Moblin'de kullanılır çünkü düşük donanım gücüne sahip cihazları yormadan donanım hızlandırmalı masaüstü grafikleri sunabilir. Bu tam bir karşılaştırma amacı taşımayan, basit bir örnek.

KDE ve Gnome masaüstleri

Uygulamaların haberleşmesi de işletim sisteminin çalışmasında kritik bir parçadır. Taktığınız donanımlar algılanır, otomatik sonuçlar üretilir. Örneğin kablosuz ağı açarsınız ve otomatik olarak bağlanır, uygulamalar güncelleme yapmaya başlar.

Gnome masaüstünde GTK uygulamaları, KDE uygulamaları KDE masaüstünde daha iyi performans sunar. Ancak her ikisi de uygulamalar arasında haberleşmek için aynı D-BUS sistemini kullanır.

En büyük fark masaüstünün ve pencerelerin görünümü ve çalışma biçimidir. KDE pencere yöneticisi KWin pencereleri sekmeli çerçevelere yerleştirebilir ve gölgeler, yansımalar gibi efektler sunabilir. Gnome'da standart olan Compiz ise daha gösterişlidir. Farklar ve detaylar ayrı ve uzunca bir başka incelemenin konusu olduğu için, Linux'un diğer önemli özellikleriyle makalemize devam ediyoruz...

Linux'un Windows'tan en büyük farkı

Linux'un hem en büyük başarılarından, hem de en büyük sorunlarından birisi, internetten indirilen bir uygulamanın kolayca kurulamamasıdır.

İndirilen uygulamalar, Windows'ta bütün gerekli parçaları tek pakette barındırır ve buradan çalıştırır. Windows içerisinden kullanılacak olan API'ler vb için ise dosya bağlılıkları listesi statik olarak setup.msi içinde bulundurulur. Linux'ta ise bu parçalar işletim sisteminin kütüphanelerinde durur ve ortak olarak kullanılır.

Dağıtımların bağlı olduğu farklı dosyaları bulundurmak ve bütün bu bağlılıkların gereklerini yerine getirmek göz korkutucu olabilir. Ancak bu sayede gerekli parçalar güncellendiğinde, tek tek bütün uygulamaların güncellenmesi gerekmez. Bağlı bütün uygulamalar, kapatılan bir güvenlik açığından korunmuş olur. Bu, kolaylık pahasına sağlanan çok büyük bir avantajdır.

X ve PAM

Linux'ta kullanılan X teknolojisi, ekrana pencereleri çizen, klavye ve fareyi kontrol eden teknoloji ve 20 seneye yakın süre dayandı.

X altında client ve server yani istemci ve sunucu tabirleri kullanılır. Bu mantık, işletim sisteminin Unix zamanlarından kalmadır ve genellikle ana sisteme bağlı klavye-fare ikilisi ve ekranlar döneminden kalmadır.

X sisteme bağlı istemcilerin arasında veri alışverişini sağlar, ana sistem hesaplar ve istemciler ekrana veriyi getirir ve etkileşimi sağlar. Ancak bu tanım Linux'ta farklıdır, sunucu ekran ve klavyeye sahip olan parçadır ve istemci de işlemci gücüne sahip parçadır. Bu normal istemci-sunucu mantığının tam tersi şekilde adlandırılmıştır. X çapraz bir şekilde adlandırır çünkü X kullanıcıya kaynakları sunar ve uygulamalar istemciler olarak kaynakları kullanır.

Sunucu ve istamci aynı bilgisayardadır ve bu mantık köklere kadar geçerlidir. PAM isimli (Pluggable Authentication Modules) sistem ile giriş yapılır ve PAM da güvenliği sağlar.

Modüler güvenlik özellikleri ile konfigürasyon dosyalarının ve verilerin ele geçmesini engeller.

Komut satırının avantajları

Grafik arayüzler işin içine girmeden önce bilgisayar işlemleri yazılı komutlar ile başlatılıyordu.

Şimdi ikonlara ve kısayollara tıklayarak bu komutları kolayca çalıştırabiliyoruz. Ancak arayüzün kısayollar ve komutlarla dolmaması için bazı komutlar halen komut satırı üzerinden yazılarak kullanılıyor.

Linux kullanmak biraz da komut satırı kullanmayı gerektiriyor. Grafik arayüzün yapamadığı derecede derin kontrol sağlamak, komut satırı ustalığı ile mümkün.

İster komut satırı tabanlı, ister grafik bir arayüz kullanın, şimdi Linux temellerine biraz daha inmenin zamanı. Bilgisayarı açar açmaz başlayan sysinit, kullanacağınız uygulamaları sırası ile başlatır. Bunlar yüklendikten sonra kullanılabilirler ki, arayüz de bunlardan birisidir.

Linux Kernel

Linux kernel'i işletim sisteminin çekirdeğini oluşturur. Kernel bütün sistem kaynaklarının kontrolünden sorumludur. Dosya sistemi, uygulamalar, sürücüler, ağ bağlantısı, kullanıcı alanları, hafıza ve dahası kernel tarafından yönetilir.

Kullanıcı için en önemlilerinden birisi sürücülerdir. Çoğu Linux sürümünde sürücüler kernel'in bir parçası olarak verilmez, modüller olarak bulunur. Modüllerde eksik varsa da kullanıcı kendi modüllerini oluşturabilir ya da paket yöneticisi içerisinden kuararak ihtiyaçlarını karşılayabilir.

Sistem yöneticisi olarak lsmod komutunu kullanarak kernel modüllerini görmek ve dosya bağlılıklarını anlamak mümkündür. Kernel'e özel olan modüller, kernel güncellemesinde sorun çıkartarak ekran kartı sürücüsünün hata vermesine yol açabilir. Bu gibi durumlarda sorun modülün farklı sürümünü kurarak çözülür.

/lib/modules dizininde bulunan bu modülleri ve dahasını kurcalayıp keşfedebilirsiniz. Daha fazlası ise /lib/modules/kernel_name/kernel/drivers dizini altında yer alır. Hangi modülü kuracağınız konusunda genellikle Linux bilgi kaynaklarına ve araştırma yapmaya ihtiyacınız vardır.

Bir süre uğraşırsınız ama neyi nasıl yapacağınızı anladığınızda işiniz kolaylaşır. Linux dünyasına hoşgeldiniz...