Kesintisiz güç kaynakları

UPS’in seçimi: En çok dikkat edilmesi gerekenler

Bir UPS’den beklenen, belli bir süre içinde stabil bir frekans değeri ile genlik (amplitüd) ve sinüs dalgasını verebilmesidir. Bu, cihazların anında çalışmalarının önündeki en büyük engel. Alacağınız kesintisiz güç kaynağı donanım hatalarına yol açmadan, verilerin yedeklenmesi için yeterli vakti tanımalı.

Kesintisiz güç kaynaklarında dikkat edilmesi gereken diğer unsurlar ise fazla bir yer kaplamaması, aşırı ısınmaması ve geri gönderilen tepe dalgalar yüzünden içteki gerilim hattını olumsuz yönde etkilememesi. Alacağınız üründe yukarıdakilere ek olarak düşük güç tüketimi, stabilite, uzaktan kontrol ve otomatik kapatma gibi özellikleri de aramalısınız. Özellikle otomatik kapatma özelliği bir ürünü satın alırken tercih sebebi olmalıdır, çünkü bu sayede donanım güvenliği daha etkili bir şekilde sağlanabiliyor.

Tabii UPS’in güç durumu da oldukça önemli. Alacağınız cihaz, beslemesi gereken yükten en az %25 daha fazla güç değerine sahip olmalıdır. Ayrıca dayanma süresinin mümkün olduğunca yüksek olması gerekir. Bağladığınız yüke göre UPS cihazının en azından 10 dakika dayanabilmesi gereklidir. Tepe ve efektif çıkış gerilim değerleri de büyük önem taşıyor. Bunu belirlemek için de UPS’i bağlamak istediğiniz yüklerin bu değerlerini bilmeniz gerekiyor.

Bunun için yüklerin çektiği güç değerlerine bakın. Watt değerleri yazılmayan ürünlerde bunu akım (Amper) ve gerilim (Volt) değerlerini çarparak bulabilirsiniz. İşyerinde hayati önem taşıyan bilgileri içeren bilgisayarlar ve kesintiye kesinlikle tahammülü olmayan profesyonel kullanıcılar için en iyi seçim online sistemler olacaktır. Yukarıda anlattığımız gibi, bu tür cihazlar içlerinde oluşturdukları gerilim beslemesi sayesinde kesintisiz güç sağlıyorlar. Offline cihazların gerilim hattının kesilmesi durumunda devreye girdiğini söylemiştik. Ev PC'leri için bu tür bir kesintisiz güç kaynağı yeterli, zaten bu cins güç kaynaklarının fiyatları da oldukça düşük. Beslenmesi gereken yük bir sunucu olduğunda, on-line ve off-line teknolojisinin bir karışımı olan Line interactive UPS sistemleri tercih edilmeli. Bu sistemler çok kısa geçiş süresi ve başarılı filtreleme performansı ile iyi bir seçim teşkil ediyor.

KISA KISA

Daha düzenli güç seçenekleri

Elektrik şebekesinin düzenli bir akım sağlayamadığı durumlarda kullanacağınız çeşitli aygıtlar, bilgisayarlarınızın ve bileşenlerinin ömrünü uzatır. İsterseniz bu aygıtlara kısaca bir bakalı m:

Surge protectors: Dalga koruyucusu olarak adlandırılan bu aygıtlar PC sistemlerini yüksek voltaja karşı korur. Bu ürünlerin kalitelerini çalışma voltajı ve çalışma hızı belirler. Yani hangi voltaj değerine ne kadar hızlı erişebildiği önemlidir. Ülkemizde çok fazla görülmeyen bu tür cihazların en büyük dezavantajı uzun bir kullanım süresinden sonra, hala çalışıp çalışmadıklarının anlaşılamaması

Power/Line Conditioner: Power/Line Conditioner ya da Regülatör, elektrik hattındaki gürültüyü filtreler ve yüksek ile düşük voltajı sabitler. Bu ürünler kapasitelerine göre oldukça pahalı cihazlardır.

Standby Güç Kaynağı (SPS): SPS’ler AC’den şarj edilen akülerden oluşurlar. Bir kesinti durumunda bilgisayar hemen akülere yönlendirilir. Bilgisayar doğrudan akülere bağlı olmadığın için çok kısa da olsa bir aktarma süresi meydana gelir. Kısacası, bir SPS alırken bu aktarma süresine dikkat edilmelidir.

Uninterruptable Power Supply (UPS): SPS’ler gibi UPS’ler de akü kullanır. Aradaki fark bu akülerin bilgisayarlara doğrudan bağlı olmasıdır. Bu yüzden herhangi bir aktarma süresi yoktur ve daha güvenlidir. Diğer bir avantajı ise akülerin bilgisayarlara her zaman sabit ve güvenilir bir akım sağlamasıdır, yani UPS’ler regülatör görevini de üstlenirler.

UPS seçiminde kullanılmak istenilen maksimum süre ve bağlanacak aygıtların çekeceği akım önemli rol oynar. Her cihazın arkasında, güç kaynaklarında bulunan etiketlerde o cihazı n kaç watt gücünde olduğu yazar. Burada toplam gereksinim hesaplandıktan sonra %25’e kadar bir ekleme yapılması gerekir. Çalışma süresi için de 5 dakika sistemleri kapatmak için uygundur.

UPS’LERİ TANIYALIM

UPS tipleri ve çalışma mantıkları

UPS cihazlarını genel olarak üçe ayırmak mümkün. Bunların neler olduğu ve hangi özelliklerine göre ayrıldıkları hakkı nda kısaca bilgi verelim.

1- Offline UPS: Bu tür cihazlar bağlı olan cihazları gerilim kesilmelerine ve gerilimdeki bozukluklara karşı korurlar. Gerilim hattına direkt olarak bağlanan bu cihazlar, gerilim kesildiğinde ortalama 4 ms içinde devreye girerler.

2- Online UPS: Gerilim kesilmeleri, gerilim bozuklukları, aşırı yüklenmeler, dalga gerilimleri, frekans değişiklikleri ve harmonik tepe dalgaları bu cihazlarda kontrol edilir. Sürekli bir besleme sağlar. Online UPS'ler gerçek anlamda kesintisiz güç kaynaklarıdırlar.

3- Line Interactive (Hybrid UPS): Gerilim kesilmeleri, gerilim bozuklukları ve aşırı yüklenmelere ek olarak dalga gerilimlerini de kontrol eder, sahip olduğu otomatik voltaj regülatörü ile de gerilim değerini sabit tutarlar. Burada da aküler gerilim kesildiğinde belirli bir süre içinde devreye girer.

BUNLARA DİKKAT!

Düzgün çalışma için bunlar şart

UPS, hat geriliminin 200V ile maksimum 250 Volt arasındaki değerlerinde normal çalışabilmeli,

- Çıkış gerilimi 230 Volt olmalı ve maksimum ± % 5-10 sapmayı geçmemeli,
- Aşırı yüklenme ve kısa devre korumasına sahip olmalı,
- Alt ve üst gerilim dalgalanmalarını karşılayabilmeli,
- Güvenilir bir işleyişe sahip olmalı,
- Besleyeceği yükten %25 oranında daha yüksek bir değerde olmalı,
- Güç kesilmesi durumunda en azından 10 dakika dayanabilmeli,
- PC bağlantısına sahip olmalı ve kontrol yazılımlarıyla desteklenmeli.

Ecevit Bıktım (MCSA+MCSE)

Bu çalışmanın ne kadar sürdüğü, ürünlerin sahip olduğu akülerin teknik değerlerine bağlı. Bu tip bir güç kaynağının dezavantajı ise elektronik filtrenin girişte meydana cos phi = 0.9 değerini oluşturması. Yani gerilim hattının geri tepmesinde yüksek dalgalanmalar meydana geliyor. Diğer bir dezavantaj ise akülerin zamanla 80 – 92 % kapasite ile çalışır hale gelmesi.

Bir diğer on-line UPS türü ise Delta Conversion olarak adlandırılıyor.

Delta Conversion UPS: Delta Conversion kesintisiz güç kaynakları, Double Conversion güç kaynaklarının daha gelişmiş bir versiyonu. Başta gelen fark, cihazın girişinde bir delta dönüştürücüsünün yer alması. Bu dönüştürücünün görevi akülerin şarj işlemlerini kontrol altında tutmak. Yani giriş gerilimi ayarlanarak bir denge oluşturuluyor ve cos phi =1 değeri elde ediliyor. Buna ek olarak delta dönüştürücüsü performansı direkt yüke iletebiliyor. Sistemin devre dışı kalması durumunda burada da bir bypass devresi kontrolü alıyor. Farklı olarak bu sistemde de bir ana kontrol ünitesi var ve delta dönüştürücüsüyle senkronize bir şekilde çift yönlü olarak çalışıp aşırı yüklemelerin önüne geçiyor.

Bu sistemin amacı Double Conversion güç kayaklarının sahip olduğu dezavantajları yok etmek. Dolayısıyla bu sistemin gerilim hattına herhangi bir ters etkisi yok, ayrıca cos phi’nin düzeltilmiş değeri sayesinde performans kaybı da çok düşük.

Line Interactive (Hybrid UPS): Off-line UPS ailesinden gelen Line interactive güç kaynakları, bazı farklılıkları ile online UPS sistemlere de benziyorlar, çünkü on-line sistemlerde görmeye alıştığımız otomatik voltaj regülatörü sayesinde off-line UPS’lerden daha iyi bir koruma sağlıyorlar ve on-line UPS’lerden daha ucuzlar. Bu ürün ailesinde off-line sistemlerine ek olarak bir gerilim dengeleme ünitesi var. Her iki tasarımın da iyi noktalarını bir araya getirdiği için bazı kaynaklarda Hybrid UPS olarak da adlandırılıyor. Bu ünitenin görevi, gerilim toleransının üstüne çıkıldığında sistemi sürekli olarak çalıştırması. Bu sayede herhangi bir zaman kaybı da meydana gelmiyor.

UPS sistemler, size sağlayacağı yararlar ve çeşitleri hakkında verdiğimiz genel bilgilerin ardından sıra geldi hangisini seçeceğinize ve seçme aşamasında dikkat etmeniz gerekenlere.

Kategorilere göre ayrım: Off-line, On-line ve Line interactive

Hepsi aşağı yukarı aynı prensiplerle işlese de, kesintisiz güç kaynakları arasında da farklılıklar mevcut. İlk ayrım bu cihazların on-line ya da off-line olmasıyla ilgili.

Off-line sistemler: Off-line UPS sistemleri yüke bağlanmalarına rağmen aktif değillerdir, yani yük kesintisiz güç kaynağı değil, gerilim hattı tarafından beslenir. Bu gerilim hattında bir sorun meydana geldiğinde (örneğin elektrik kesildiğinde) off-line UPS sistemleri otomatik olarak devreye girerler. Gerilim dönüştürücünün sürekli hazır olması durumu bu tür sistemlerde Hot Standby olarak adlandırılır. Gerilim dönüştürücünün, gerilim hattının değişiklik göstermesi ile birlikte çalışmaya başlaması durumuna da Cold Standby adı verilir. Bu ürünler gerilim hattındaki dalgalamaları da filtreler, ancak çıkış geriliminin sürekliliğini kontrol etmezler; yani belli bir değerde sabitlenemez ve çıkış gerilimini az da olsa belli bir hata payı ile oluştururlar. Bu UPS türü PC'lerde çok kullanılıyor, bunun başta gelen sebeplerinden biri de fiyatlarının oldukça hesaplı olması. Dezavantajı ise gerilim değişiminde devreye girene kadar 2 ila 7 milisaniye arasında bir zaman harcaması. Dolayısıyla kullanıcının hissetmesi zor bile olsa, bu tür bir kesintisiz güç kaynağı kullanılacaksa bu gecikmeye alışmak gerekiyor.

On-line Sistemler: On-line sistemler sürekli çalışır, çeşitli ayar mekanizmaları sayesinde çıkış gerilimini optimal bir sinüs dalgası içinde tutarlar. Gerilim hattındaki parazit böylelikle filtrelenir, frekans ve genlik (amplitüd) belli bir değerde tutulur. Bu tür sistemler de kendi içinde ayrılıyorlar. Bunlardan biri Double Conversion güç kaynakları.

Double Conversion UPS: Bu tip güç kaynağında gerilim hattındaki dengesizlikler filtreleniyor. Filtreleme işlemi, gerilimin pillere aktarılması, burada bekletilmesi ve bir devre sayesinde tekrardan 50Hz’e getirilerek yükü beslemesi ile gerçekleşiyor. İşlem esnasında bu sistemin devre dışı kalması ve fazlaca bekletilmesi durumunda, anında bir bypass devresi kontrolü ele alıyor ve yükü beslemeye devam ediyor. Bu tip güç kaynaklarında aküler sürekli şarj ediliyor. Aşırı şarj durumu yaşandığında ve toleransın üzerine çıkıldığında güç kaynağı kendisini gerilim devresinden kesip tek başına yükü besleme işlemine giriyor.

Kullandığımız şehir geriliminin hem elektronik cihazlarınızı hem de verilerinizi büyük bir riske soktuğunu biliyor muydunuz? Gerilimde ani kesilmeler, aşırı yüklenme durumu ve düzensiz frekans değişimleri, kimi küçük birer felaket niteliğinde birçok soruna yol açabilir; bu sorunların kapsamı sistemin çökmesinden tutun da veri kaybına, kilitlenmelere, hatta donanımların bozulmasına kadar değişebilir. Bu tarz olumsuzluklara karşı tedbirli olmak isteyenler için bir çözüm elbette mevcut: Sisteminizin böyle bir tehdit altında olmasını istemiyorsanız size tavsiyemiz PC'niz ile şehir gerilimi arasına bir kesintisiz güç kaynağı (UPS: Uninterruptable Power Suply) bağlamanız olacaktır.

Gerilimde yaşanan ani kesintiler birçok sorunu da beraberinde getirir. Bunlardan elektrikli ev aletleri bile olumsuz yönde etkilenirken, daha hassas cihazlar olan PC'lerin maruz kaldığı tehlikeyi varın siz hesaplayın. Kimi kullanıcılar verilerini düzenli olarak yedeklemenin kendilerini bu tehlikeden uzak tuttuğunu düşünebilir, ancak küçük bir ofiste verilerin yedeklenmesinin üzerinden henüz birkaç saat geçmişken ülkemizde hiç de nadir yaşanmayan bir olayın gerçekleştiğini, yani elektriğin kesildiğini varsayalım. Son yedeklemeden bu yana kaydedilmemiş tüm verilerin kaybolması söz konusu olabilir. Bunun üzerine aynı verileri tekrar girmek için harcanan işgücü ve zaman kaybını, dahası şehir geriliminin ne zaman geri geleceğinin belli olmadığını da katarsanız en azından yarım iş gününün boşu boşuna harcanacağı ve maliyetlerin artacağı ortaya çıkar. Üstelik sadece kesintiler değil, gerilimdeki dalgalanma, parazitler, aşırı yüklemeler ve sinüs dalgasından sapma gibi istenmeyen diğer durumlar da PC'leri daha ciddi şekilde etkileyebilen benzer sorunlara yol açabilir.

Oysa dikkatli şekilde seçilmiş ve olması gerektiği gibi bağlanmış bir UPS, yani kesintisiz güç kaynağı verilerinizin ve onca yatırım yaptığınız teknik donanımın, en azından bu şekilde zarar görmeyeceğinin garantisidir. Bu araçların genel çalışma prensibi gerilimin kesilmesi durumunda bunu bağlı olan yüke (sözgelimi monitör, bilgisayar ve doğrudan şehir cereyanına bağlanan diğer bileşenler) hissettirmeden devreye girerek kapasitesiyle orantılı bir süre boyunca beslemek ve / veya gerilim değerlerini filtreleyerek sistemleri parazitten ve aşırı yüklemeden korumaktır. Besleme süresi yükün çektiği güce göre azalacak ya da artacaktır; yine de verilerinizi kaydetmenizi ve sistemi güvenli şekilde kapatmanızı sağlayacak kadar uzun olmalıdır. Bir kesintisiz güç kaynağı alırken dikkat etmeniz gerekenlere geçmeden önce, dilerseniz bu cihazların türleri ve bunlar arasındaki farklılıklar üzerinde duralım.