İstenmeyen düşüncelerden kaçınmak mümkün mü? Peki bu iyi bir fikir mi?

Bir ayrılıktan sonra, bir sokağın köşesinden geçene, ortak bir arkadaşınıza rastlayana ya da radyoda belirli bir aşk şarkısı duyana kadar iyi olduğunuzu düşünebilirsiniz. O kişiyi düşünmekten ne kadar vazgeçmek isteseniz de, her şey ilişkinin bir hatırlatıcısıdır. Jim Carrey'nin "Eternal Sunshine of the Spotless Mind" filmindeki karakteri gibi hafızanızın tüm parçalarını silmek dışında, istenmeyen düşüncelerden kurtulmanın mümkün olup olmadığı sorusu bir kez daha sorgulanıyor.

Bu soruyu kısa bir şekilde cevaplarsak, belki mümkün olabileceğini ancak uzun dönem için tavsiye edilebilir bir şey olup olmadığının daha karmaşık bir soru olduğunu söyleyebiliriz.

Ruhsal bozukluklarda istenmeyen düşünceler, imgeler ve dürtüler üzerine araştırmalar yürüten klinik psikolog ve Wellness Path Therapy'nin kurucusu Joshua Magee, insanların düşüncelerinin çoğu insanın hayal ettiğinden çok daha az odaklı ve çok daha az kontrol altında olduğunu söyledi. Minnesota Üniversitesi'nde fahri bir psikoloji profesörü olan çalışma yazarı Eric Klinger'in Cognitive Interference: Theories, Methods, and Findings dergisinde 1996'da yayınlanan ünlü bir araştırmasında, katılımcılar bir gün boyunca tüm düşüncelerini kayıt altında tuttu. Ortalama olarak, insanlar 4.000'den fazla bireysel düşünce bildirdi. Ve bu düşünceler çok kısa süreliydi. Ortalama olarak her biri beş saniyeden fazla sürmüyordu.

Magee, "Düşünceler sürekli olarak gelip gidiyor ve çoğumuz bunu fark etmiyoruz" diyor. 1996 araştırmasında, bu düşüncelerin üçte biri aniden ortaya çıktı. Magee, rahatsız edici düşünceler yaşamanın normal olduğunu düşünüyor. Klinger ve meslektaşları tarafından yürütülen 1987 tarihli bir çalışmada, insanlar düşüncelerinin %22'sini garip, kabul edilemez veya yanlış olarak algıladılar. Bunların arasında, yemek pişirirken parmağınızı kestiğinizi veya bebeğinizi beşiğine taşırken düşürdüğünüzü hayal etmek gibi örnekler yer alıyordu.

İstenmeyen düşünceleri bastırmak mantıklı mı?

Bazı durumlarda, bu istenmeyen düşünceleri bastırmak mantıklıdır. Örneğin bir sınav veya iş görüşmesi sırasında, başarısız olacağınız düşüncesiyle dikkatinizin dağılmasını istemezsiniz. Bir uçaktayken, muhtemelen uçağın düştüğünü düşünmek istemezsiniz. Magee, bu düşünceleri bastırmanın mümkün olduğuna dair kanıtlar olduğunu iddia ediyor.

PLOS Computational Biology dergisinde 2022 yılında yapılan bir çalışmada, İsrailli araştırmacılardan oluşan bir ekip, 80 ücretli gönüllüye farklı kelimeleri gösteren bir dizi slayt gösterdi. Her kelime beş farklı slaytta tekrar edildi. Slaytları görüntülerken, katılımcılar her bir kelime ile ilişkilendirdikleri bir kelimeyi (örneğin, "araba" kelimesine yanıt olarak "yol" gibi) not ettiler. Araştırmacılar bir gruba, tekrarladıkları kelimeler için para almayacaklarını söyledi. Başka bir grup, kelimeleri istedikleri kadar tekrar edebilecekti. Bu yöntemle araştırmacılar, radyoda çalan aşk şarkısını duyduğunda umutsuzca eski sevgilisinden başka herhangi bir şey düşünmeye çalışan biri durumunda neler olduğunu taklit etmeye çalıştılar.

Sonuçlar, katılımcıların her bir ismi ikinci kez gördüklerinde yeni bir çağrışım bulmalarının (örneğin "yol" yerine "lastik" gibi) kontrol grubundan daha uzun sürdüğünü gösterdi. Bu, bilinçli bir şekilde değiştirme kararı almadan önce aslen akıllarına ilk gelen cevabın ilk yanıtları olduğunu düşündürdü. Yanıtları, özellikle ilk kez işaret kelimesiyle "güçlü bir şekilde ilişkili" olarak derecelendirdikleri kelimeler için daha da gecikti. Ancak, katılımcılar aynı slaydı her görüntülediklerinde daha hızlı davrandılar, bu da işaret kelimesi ile ilk tepkileri (kaçınmaya çalıştıkları düşünce) arasındaki ilişkinin zayıfladığını öneriyordu.

Kudüs İbrani Üniversitesi'nde psikolog olarak araştırma yapan çalışma baş yazarı Isaac Fradkin, WordsSideKick.com ile yaptığı görüşmede, "İnsanların istenmeyen düşüncelerden tamamen kaçınabileceğine dair kanıt bulamadık" dedi. Şu anda Max Planck University College London Hesaplamalı Psikiyatri ve Yaşlanma Araştırmaları Merkezi'nde öğretim üyesi olan Fradkin, "Ancak sonuçlar, uygulamanın insanların belirli bir düşünceden kaçınmada daha iyi olmalarına yardımcı olabileceğini gösteriyor" diye ekledi.

Medical News Today'in bildirdiği üzere, rastgele kelimelerden oluşan bir slayt gösterisinin insanların duygu yüklü düşünceleri nasıl bastırdığını anlamanın iyi bir yolu olduğu konusunda herkes hemfikir değil. Ve diğer araştırmalar, düşüncelerden kaçınmanın geri tepebileceğini öne sürüyor. Magee, "Bir düşünceyi bastırdığımızda, beynimize bir mesaj gönderiyoruz" dedi ve devam etti: “Bu çaba, düşünceyi korkulması gereken bir şey olarak etiketler. Temel olarak, onları kontrol etmeye çalışarak bu düşünceleri daha güçlü hale getiriyoruz."

Perspectives on Psychological Science dergisinde düşünce bastırma üzerine yapılan 31 farklı çalışmanın 2020 tarihli bir analizi, düşünce bastırmanın kısa vadede işe yaradığını söylüyor. Katılımcılar düşünce bastırma görevlerinde başarılı olma eğilimindeyken, kaçınılan düşünce, görev bittikten sonra daha sık akıllarına geliyordu.

Sonuç olarak, Fradkin'in söylediği gibi, bu istenmeyen düşüncelere dikkatli bir şekilde yaklaşmak ve onlardan kaçınmak yerine, tıpkı her gün kafanızdan geçen binlerce düşünce gibi onların geçmesini beklemek daha mantıklı olabilir: "Bu düşüncelerin sadece zihnimizde olmasına izin verebiliriz, onlara çok sıkı sarılmadan ve onlarla savaşmaya çalışmadan..."