Dünya'nın son bir milyar yıllık tektonik plaka hareketini, sadece 40 saniyede izleyin

Gezenimizde bulunan yedi kıta ve beş okyanus, 3 milyar yılı aşkın gezegensel evrim boyunca tektonik plakaların, yarı katı manto tabakası olan astenosferin üzerinde hareket etmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Ancak bu plakaların bu kadar zaman içindeki kesin hareketlerini belirlemek zor. Mevcut modeller genellikle yalnızca birkaç milyon yılı kapsıyor veya yalnızca kıtasal veya okyanusal değişikliklere odaklanıyor; her ikisine birden odaklanamıyor.

Ancak 2021 yılında, bir grup jeolog, 1 milyar yıllık levha tektoniği hareketine bakan ve kolayca anlaşılabilen bir bakış sundu. Sidney Üniversitesi’nden yerbilimciler kara kütlelerinin ve okyanusların son milyar yılda nasıl değiştiğini yeniden oluşturmak için dört yıl boyunca çalıştılar. 2021 yılında yapılan bir çalışmanın parçası olarak bu değişiklikleri kısa bir videoda canlandırdılar.

Animasyon, beyaz renkle temsil edilen, okyanuslar boyunca uzanan yeşil kıtaları gösteriyor. Videonun üst kısmındaki Ma, mega yılı veya 1 milyon yılı temsil ediyor, yani 1.000 Ma, 1 milyar yıl öncesini ifade ediyor. Çeşitli renkli çizgiler ise tektonik plakalar arasındaki farklı türde sınırları temsil ediyor.

Çalışmanın yazarlarından Sidney Üniversitesi jeologu Sabin Zahiroviç bir basın açıklamasında, “Bu plakalar, tırnakların büyüme hızında hareket ediyor, ancak bir milyar yıl 40 saniyeye sıkıştırıldığında büyüleyici bir dans ortaya çıkıyor” dedi.

Dünyanın en eski kabuğu 4,4 milyar yıl önce oluştu ve gezegenin ortaya çıkışından yaklaşık 100 milyon yıl sonra katılaşacak kadar soğudu.

Bir plakanın kenarı diğerinin altına kaydığında meydana gelen batma, Kenorland, Rodinia ve Pangea dahil olmak üzere en az beş süper kıtanın oluşumuna ve parçalanmasına neden oldu. Video, yaklaşık 175 milyon yıl önce Pangea’nın yavaş yavaş günümüz kıtalarına doğru ayrılmasını da gösteriyor.

Günümüzde, gezegenimizi içi çikolata dolu bir kek gibi hayal edebiliriz: Gezegenimizin sertleşmiş kabuğun içinde akıcı bir merkez bulunur. Merkez, süper sıcak bir çekirdeği çevreleyen 2.900 kilometre kalınlığında, yarı katı bir mantodan oluşur. 8 ile 80 kilometre kalınlığındaki üst katman, birbirine geçen tektonik plakalara bölünmüş kabuktur. Dünya’nın derinliklerinden gelen daha sıcak, daha az yoğun malzeme kabuğa yükselirken ve daha soğuk, daha yoğun malzeme çekirdeğe doğru batarken bu plakalar mantonun üzerinde hareket eder.

Jeologlar paleomanyetik veriler olarak bilinen verileri analiz ederek levhaların yüz milyonlarca yıl önce nerede olduğuna dair parçaları bir araya getirebiliyor. İki tektonik plakanın birleşim yerindeki lav soğuduğunda, ortaya çıkan kayanın bir kısmı, kayanın katılaştığı sırada Dünya’nın manyetik kutuplarının yönleriyle aynı hizada olan demir açısından zengin mineraller içerir. Bu kayaları içeren plakalar hareket ettikten sonra bile araştırmacılar, bu doğal mıknatısların geçmişte küresel haritada nerede bulunduğunu analiz edebilir.

Çalışmanın yazarları, hem paleomanyetik hem de mevcut tektonik plaka verilerini kullanarak, her bir plakanın 1 milyar yıl öncesinden günümüze kadar olan yolculuğunun kapsamlı bir haritasını oluşturmayı başardılar.

Araştırmanın ortak yazarlarından Dietmar Mller, basın bülteninde “Basitçe ifade etmek gerekirse, bu eksiksiz model, evimiz olan Dünya gezegeninin nasıl karmaşık canlılar için yaşanabilir hale geldiğini açıklamaya yardımcı olacak” dedi.

Dünya kıtalarının yapbozunun değişmesi elbette durmadı. Örneğin Pasifik Okyanusu her geçen yıl küçülüyor. Bu arada Atlantik genişliyor ve Amerika kıtasını Afrika ve Avrupa'dan uzaklaştırıyor.