Batık kıta Zelandiya'nın gizemi: Dünya'nın sekizinci kıtası olabilir mi, olamaz mı?

Dünya haritası her zaman bugünkü kadar eksiksiz değildi ve yüzyıllar boyunca kaşifler boşlukları doldurmak için gezegeni dolaşarak zaman, para ve bazen de hayatlarını harcadılar. Gözlem, hipotez ve  efsanelerin bir karışımına güvenerek yola çıkan bu kaşifler, hem gerçek hem de hayali kara kütlelerini ve insanları aradılar.

Tahmin edebileceğiniz gibi bazen hedeflerine ulaşırken, bazen de aradıkları yerin olmadığını veya orada başka bir şey olduğunu buldular. Ancak yüzyıllar boyunca, eski haritalar, Güney Yarımküre’de, yakın zamana kadar onu bulmak için her türlü çabaya meydan okuyan bir kara kütlesi varsayımında bulundu ve şimdi bile hakkında bilmediğimiz çok şey var.

Keşif çağı

Keşif Çağı, dünyanın yeni ve gelişmiş temsillerini ortaya koymak için gözleme dayalı (ampirik) doğrulamanın ve doğru ölçümlerin gücüne duyulan güvenle başladı. Ancak birçok haritacı, rapor edilen verileri ve çağdaş ölçümleri, coğrafya ve dünya tarihinin karışık bir resmi olarak oluşturulan antik dünya haritalarından miras alınan özelliklerle birleştirmeye devam etti.

Bu haritalar genellikle mitolojik veya varsayımsal özelliklerin yanı sıra bilinen dünyanın özelliklerini de tasvir ediyordu. Haritalar öyle bir hal aldı ki, neyin gerçek, neyin hayali olduğunu bilmek kolay değildi.

Bu örneklerden biri, Güney Yarımküre’nin büyük bir bölümünü kapladığı düşünülen bir kara kütlesi olan Terra Australis Incognita formunda karşımıza çıkıyor. Bu kıtanın, Kuzey Yarımküre’nin bilinen kara dağılımı için bir tür denge ağırlığı olduğu varsayılıyordu. Terra Australis’in, temel olarak dünyayı dengede tutmak için yaratılan bir kütle olduğu düşünülüyor.

Bu kıtaya ilişkin ilk referanslar antik çağda ortaya çıktı, ancak birçok ortaçağ ve erken modern haritada popüler bir şekilde varlığını korudu ve hatta 18. yüzyılın sonlarına kadar bile bazı haritalarda görülebiliyordu.

Yüzyıllar boyunca kaşifler Terra Australis'i aradılar ama bulamadılar. 1769’da Kaptan James Cook, Venüs’ün geçişini gözlemlemek ve aynı zamanda uzun zamandır aranan kıtayı bulmak için Endeavor ile Pasifik’e girdi.

Bu süre zarfında Cook, Yeni Zelanda kıyılarını keşfetti ve sonunda pes ederek ülkenin aradığı karayla hiçbir ilgisi olmadığı sonucuna vardı. 

Zelandiya: Gizli bir kıta

2017 yılında dünya, gezegende şimdiye kadar bilinmeyen sekizinci bir kıtanın bulunduğunu öğrenerek şaşkınlığa uğradı. Görünüşe göre Kaptan Cook, gizemli kıta arayışında Yeni Zelanda’yı düşünmekte haklıydı ama dalgaların altına bakması gerekiyordu.

Zelandiya (Te Riu-a-Māui’den Māori’ye uzanır), güneybatı Pasifik’e neredeyse tamamen batmış devasa bir kara kütlesi. Avustralya’nın yaklaşık üçte ikisi olan yaklaşık 5 milyon kilometre karelik bir boya sahip. Açık ara dünyanın en küçük, en ince ve en genç kıtası olarak kabul edilebilir.

Zelandiya’nın dalgaların altında var olduğuna dair ilk ipuçlarından biri, Yeni Zelanda’nın “güneye ve doğuya doğru çok uzaklara uzanan, şu anda sular altında kalmış büyük bir kıtasal alanın zirvesini oluşturan bir dağ zincirinin kalıntıları” olduğu sonucuna varan İskoç doğa bilimci Sir James Hector’un gözlemlerinden geldi.

Daha sonra, 1960’larda, bir kıtanın gerçekte ne olduğuna dair jeolojik tanım daha kesin hale geldi. Temel olarak bir kıtanın, yüksek rakımlı, kalın bir kabuğa ve çok çeşitli kayalara sahip geniş (genişliğe vurgu yapılan) bir jeolojik alan olması gerekiyordu. Bu tanımla beraber jeologlar, arayabilecekleri ve varlığını kanıtlamaya çalışabilecekleri bir şeye sahipti.

1995 yılında Amerikalı bir jeofizikçi bir kez daha Yeni Zelanda’yı ayrı bir kıtada yer alan bir yer olarak nitelendirdi ve “Zelandia” adını önerdi.

Bu, yeni bir arama heyecanı yaratmaya başladı, ancak, Birleşmiş Milletler’in Deniz Hukuku Sözleşmesi’ni yürürlüğe koymasıyla beraber asıl ilgi ortaya çıktı. Bu sözleşmeye göre, bir ülke, Münhasır Ekonomik Bölgesinden uzanan herhangi bir araziyi ve “genişletilmiş kıta sahanlığının” parçası olan araziyi ve bununla birlikte gelen her türlü kaynağı yasal toprakları olarak talep edebiliyor. Bu anlaşma ile beraber, Yeni Zelanda’nın çevredeki bölgeyi araştırmak için güçlü nedenleri ortaya çıktı. Yeni kıtanın varlığını ortaya çıkarmak için kaya analizleri ve uydu verileri yavaş yavaş birikmeye başladı.

Sekizinci kıta altı yıldır biliniyor ve hala hakkında bilmediğimiz birçok şey var. Keşfedilmesiyle ilgili zorlukların çoğu, bir kilometreden fazla suyun altında olması nedeniyle erişilmezliğiyle ilgili.

Bildiğimiz şey ise, Zelandiya’nın bir zamanlar süper kıta Gondwana’nın bir parçası olduğu, ancak yaklaşık 85 milyon yıl önce tektonik kuvvetler tarafından parçalanarak Tasman Denizi’nin oluştuğu. Bu sürecin nasıl işlediği halen belirsizliğini koruyor ve bilim insanları, kara kütlesinin ne kadar ince olduğu ve neden daha küçük kıtalara ayrılmadığı karşısında hala şaşırıyor. Ayrıca uzmanlar, Zelandiya’nın her zaman su altında olup olmadığını bilmiyor.

Bu bilinmeyenlere rağmen, gelecekte yapılacak daha fazla analizin bu büyüleyici kıta hakkında daha fazla şeyi ortaya çıkarması muhtemel. Ayrıca gezegenimizde halen keşfedilmeyi bekleyen çok şeyin olduğunu da gösteriyor.