Bal bozulur mu? Balın son kullanma tarihi var mı?

Marketten aldığınız bal şişesinin ambalajı üzerinde son kullanma tarihinin damgalandığını mutlaka fark etmişsinizdir. Peki ama balın gerçekten de “son kullanma tarihi” var mı? Başka bir deyişle, bal bozulur mu?

Genel kanının aksine, balı oluşturan bileşenlerin arının “kusmasıyla” hiçbir ilgisi yoktur. Bal, en az 181 maddeden oluşmasına rağmen temel olarak çoğunlukla şeker ve sudan oluşur. Tam bileşimi arı türlerine, bitkilere ve hatta hava durumuna bağlı olarak farklılık gösterse de, glukonik asit ve diğer organik asitleri içermesi, balı tahmin edilir bir şekilde asidik hale getirir. Bal, hafif asidik olmasının yanı sıra bakteri üremesini önlemeye yardımcı olan antibakteriyel özelliklere de sahiptir.

“Bal bozulur mu” sorusunun en basit cevabı, hayırdır. Doğal balı doğru koşullarda sakladığınız sürece çok uzun süre lezzetli kalabilir. Balın bu kolay bozulmama özelliği, yüzyıllardır popüler bir besin maddesi olmasına sebep olmuştur ve hatta M.Ö. 5500’e kadar uzanan kayıtlarda görülebiliyor.

Bal, arının bal kesesi veya bal midesinde üretilir ve lezzetini, nektarın toplandığı çiçek türünden alır. Bal kesesi, nektar veya su deposu olarak çalışan ve arının bunları güvenli bir şekilde kovana geri taşımasını sağlayan özel bir organdır. Arı, evine vardığında, trofallaksi adı verilen bir süreçte nektarı çıkarır ve bal oluşturmak için nektara şekeri tersine çeviren enzimler eklemeye başlar.

Arılar, nektara, şekeri glukonik asite dönüştüren glikoz oksidaz enzimini ekledikçe hidrojen peroksit de üretilir. Artık bu şekilde kullanılması tavsiye edilmese de yaraları temizlemek için de kullanılan bir kimyasal olan hidrojen peroksitin içeriğinde bulunması, balın antibakteriyel özelliklerine katkıda bulunur. Günümüzde tıbbi sınıf bal, ilaca dirençli bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek için bile kullanılıyor.

Bal nasıl bu kadar dayanıklı olabiliyor?

Bu eşsiz bileşim ve nispeten düşük su içeriği, balı bakteri ve mantarların büyümesine karşı dayanıklı kılan özelliğidir. Yüksek şeker içeriği (balın karbonhidrat içeriği yaklaşık yüzde 80’dir) balın ozmotik basıncını artırarak suyun mikrop hücrelerinden çekilmesine neden olur ve bu hücrelerin büyümelerini ve üremelerini durdurur. Ayrıca düşük su içeriği balın fermantasyon geçirmesini ve parçalanmasını önler.

Ortalama pH’ı 3,9 olan balın asitliğinin de balın ömrüne katkıda bulunduğu düşünülüyor olsa da, düşük ve yüksek asit seviyelerine sahip farklı balları karşılaştıran çalışmalar şu ana kadar antimikrobiyal aktivitede anlamlı bir fark bulamadı.

Bal kavanozlarında neden son kullanma tarihi var?

Balın ambalajında gördüğünüz son kullanma tarihi büyük ölçüde bir üretim gereksinimi olarak ve ürünlerin takibine yardımcı olmak için mevcut olsa da, balın bozulmasına sebep olabilecek birkaç yol da vardır. Balınızı iyi durumda tutmanın anahtarı nemden kaçınmaktır. Mikroorganizmaların çoğalmasına neden olabilecek nemle teması önlemek için daima kuru bir alanda hava geçirmez bir kapta saklamanız tavsiye edilir.

Ayrıca bal doğal bir ürün olduğu için, her zaman tozdan, kirden ve arıların sindirim sisteminden kaynaklanan küçük bir kirlenme riski bulunur. Yine de, bu kirletici maddeler genellikle çok düşük miktarlarda bulunur ve normal şartlarda balın bileşimi, kirletici maddelerden kaynaklanan bakterilerin büyümesini önlemelidir.

Ayrıca, eğer baldaki polen bitki toksinleri içeren çiçeklerden toplanmışsa bal da zehirli olabilir. Örneğin orman güllerinin nektarından yapılan “deli bal”, tıbbi özellikleri olduğu iddia edilmesine rağmen yüksek miktarda tüketildiğinde mide bulantısına, halüsinasyonlara ve hatta ölüme neden olabiliyor.

Ancak tarihi eski balı tüketmeyi çevreleyen risk faktörleri çok düşük kalsa da, balınızın bir süre bekledikten sonra kristalleştiğini görebilirsiniz. Balda kristalleşme şeker ve suyun ayrılmasıyla gerçekleşir ve bal soğuk bir yerde saklandığında süreç hızlanır. Kristalize bal normal bala göre daha soluk, opak ve daha sert görünecektir. Ayrıca kristalizasyon işlemi sırasında daha fazla su açığa çıkardığı için fermantasyon riskini de biraz artırır.