Ayı Balkız'ı sarsan deli bal Pompey'e nasıl 1000 askere mal oldu?

Sahip olduğu özellikler nedeniyle bir dönem Sherlock Holmes filmine de konu olan "deli bal" bu kez ayı Balkız ile gündemde...

Birkaç gün önce Düzce’de bal kovanlarına dadanan bir ayı fazla bal yediği için kendinden geçmişti. Türkiye gündemine oturan Balkız'a acı bal zehirlenmesi ve arı sokması teşhisi konmuştu. Kısa sürede şoktan çıkan ayının durumu iyi. Balkız adı verilen ayının ünü ise hızla yayıldı, dünyanın öne gelen basın kuruluşlarına da haber oldu. Hem Balkız'ın durumu hem deli bal konusu geniş şekilde işlendi. Newsweek haberinde hem deli balın kökenine hem de tarihte yaşanan olaylara da atıf yapıyor.

Deli balın kökeni Türkiye'nin Karadeniz bölgesi veya Nepal'e kadar uzanıyor ve kullanımı yüzyıllar öncesine dayanıyor. Newsweek, "Deli bal bugün hala Nepal, Çin, Filipinler, Endonezya, Japonya, Avusturya, Almanya ve Brezilya dahil olmak üzere dünyanın bazı bölgelerinde tüketilmektedir. Ancak bal en çok Türkiye'nin Karadeniz bölgesinde bulunur" diyor ve delin balın uzun süredir çeşitli sağlık sorunlarını tedavi etmek için bir halk ilacı olarak kullanıldığını belirtiyor.

Gerçekten de Deli Bal uzun yıllardır genellikle halk arasında şifa için halk ilacı olarak kullanıldı. Aynı zamanda bazı araştırmalar antioksidan, antienflamatuar, ağrı kesici ve antimikrobiyal özelliklere sahip olduğunu gösteriyor.

Deli Bal diğer ballardan farklı. Bu nedenle tüketirken oldukça dikkatli olunması, bir uzmana danışılması gerekiyor. 

Newsweek'e konuşan Texas A&M Üniversitesi antropoloğu ve bal uzmanı Vaughn Bryant'a göre, deli balı küçük miktarlarda tüketmek baş dönmesi hatta halüsinasyonlar üretebilir. Bununla birlikte, maddenin çok fazla tüketilmesi çeşitli olumsuz etkilere sahip olabilir. 

Bryant fazla tüketimin kalp rahatsızlıkları ve solunum sorunlarının yanı sıra baş dönmesi, bulanık görme, çift görme, mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, baş ağrısı, terleme veya aşırı terleme, bilinç bozukluğu, kasılmalar gibi semptomplara yol açabileceğini belirtiyor.

M.Ö. 401 YILINDA...

Tarihte eski Atina askeri komutanı ve tarihçi Ksenophon, MÖ 401'de deli bal zehirlenmesini bildirmiş. Ayrıca Pontus Krallığı'nın hükümdarı Kral IV. Mithradates tarafından deli balın MÖ 67'de Büyük Pompey'in Roma ordusuna karşı bir silah olarak kullanıldığı bildiriliyor.

Bryant şu bilgileri paylaşıyor:

"Deli bal ile ilgili en eski raporlardan biri, Sokrates'in öğrencisi ve Yunan tarihçi ve olan Atinalı Ksenophon'dan geliyor. Ksenophon, Anabasis adlı vakayinamesinde MÖ 401'de yönettiği bir Yunan ordusunun Persleri yendikten sonra Yunanistan'a döndüğünü yazmıştır. Trabzon yakınlarında bazı arı kovanlarından çalınan yerel ballarla ziyafet çekmeye karar verdiler. Saatler sonra birlikler kusmaya başladı, ishal oldu, yönünü şaşırdı ve artık ayakta duramaz hale geldi; ertesi gün etkileri gitti ve Yunanistan'a devam ettiler.

ROMA ORDUSU 1000'DEN FAZLA ASKER KAYBETTİ

MÖ 67'de Romalı askerler o kadar şanslı değildi. Büyük Pompey ve Roma ordusu, Karadeniz boyunca Pontus Kralı Mithridates ve Pers ordusunu kovalıyordu. Bryant, "Persler yerel bal dolu kaplar topladılar ve onları Roma birliklerinin bulması için bıraktılar. Balı yediler, kafaları karıştı ve savaşamadılar. Pers ordusu geri döndü ve 1.000'den fazla Roma askerini çok az kayıpla öldürdü."

Guardian ise 2 yıl önceki bir haberinde Roma ordusunun yaşadığı deli bal faciasını şöyle yazmıştı:

"Büyük Pompey (Gnaeus Pempeius Magnus) çağdaşlarında hayranlık ve korku yaratan bir liderdi fakat şu an Trabzon'un bulunduğu bölgede bir deli bal macerası yüzünden neredeyse erkenden tarihin karanlıklarına gömülecekti. Romalı general Pompey, MÖ97'de, Pontus ordusu karşısında ilerleyişini sürdürürken, Kral 6. Mithridates askeri bir deha sergileyerek, ilerleyen Roma ordusunun yoluna çanaklar dolusu deli bal konulmasını emretti. Bu baldan yiyen Pompey'in üç müfreze askeri hayaller görüp kendinden geçince, geri dönen Pontus askerleri tarafından katledildiler."

DELİ BAL NEDİR?

Peki, halk arasında bilinen adıyla deli bal nedir? Deli bal, Karadeniz sahil kesiminde yetişen ve yılda 15-20 gün çiçek açan "orman gülü"nden arıların nektar almasıyla elde ediliyor. 

Grayanotoksinler genellikle arıların dünyanın bazı yerlerinde ziyaret ettiği ormangülü bitkilerinde bulunuyor. Arıların bu bitkileri ziyaret ettikten sonra ürettikleri bal da nörotoksinleri içerir.

SHERLOCK HOLMES'E KONU OLMUŞTU

Deli bal, uzun yıllar önce 2009'de çekilen Sherlock Holmes filminde de geçmişti. Filmde idam edilen Lord Blackwood'un daha sonra canlanması üzerine Sherlock Holmes ve yardımcısı Doktor Watson, olayın gizemini araştırmıştı.

Sherlock Holmes, yaptığı araştırma sonrası idam edilmeden önce Blackwood'un deli bal yemesinin ardından nabzı bir süreliğine durunca öldü sanıldığını belirlemişti. Sherlock Holmes, olayın sırrını, "Deli bal, Türkiye'de Karadeniz Bölgesi'nde yetişir, uyutur ve nabzı düşürür." demişti.

DİKKAT ETMEK GEREKİYOR

Deli balı uzun yıllardır halk ilacı gibi görülüyor. Ancak oman gülünden elde edilen deli balı kullanırken çok dikkatli olmak gerekiyor. Her bünye farklı olduğu için bir uzmana danışmak oldukça önemli. Çünkü balın içerisinde grayanotoksin denilen zehirlenmeye neden olabilen nörotoksinler var.

Balın etkisi de bu kimyasal içeriğin fazla veya az olmasına bağlı olarak değişiyor.

'BİR KAŞIK SÖYLEMİ YANLIŞ'

Düzce Üniversitesi Arıcılık Araştırma Geliştirme ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Meral Kekeçoğlu ise AA'ya verdiği röportajda halk arasında deli olarak bilinen orman gülü balını dikkatli tüketmek gerektiğini söylüyor:

• "Bir kaşık tüketildiğinde bir şey olmuyor.' diye yanlış bir söylem var çünkü o balın içerisinde ne kadar grayanotoksin olduğunu tadarak veya bakarak anlayamazsınız. Bu miktar laboratuvar ortamında belirlenebilir.

• "Grayanotoksin miktarı çok yüksekse tansiyon düşürücü etki gösteriyor hatta halüsinasyon görmeye başlıyor tüketen kişi. Dolayısıyla çok tehlikeli bir boyuta ulaşabiliyor tüketen kişilerde.

• "Orman gülü balını tüketirken çok dikkatli davranmak gerekiyor. Faydaları var ama ölüme kadar gidebilecek sonuçlar da doğurabilir. Ayıda bu kadar etki oluşturması mümkün mü değil mi diye sorgulanıyor ama oluşturabilir. Ayıda bile bu kadar etki oluşturuyorsa artık bir insanda çok tükettiğinde ne kadar etki oluşturabileceğini siz düşünün."

PEKİ NASIL TÜKETİLMELİ?

• "Bu balın içerisindeki grayanotoksin miktarı belirlendikten sonra kontrollü olarak tüketilmesi" halinde hipertansiyon ve astım hastalarına faydalı olabileceğini ifade eden Kekeçoğlu, "Diyelim kontrolsüz bir şekilde tüketildi ve kişi acil duruma geldi, hemen hastaneye başvurmaları lazım. Kendi kendilerine bir müdahaleden öte acil servise başvurmaları ve orada müdahale edilmesi gerekiyor."