Afrika ve Pasifik'in altında gizlenen iki dev kütle, hala açıklanmayı bekliyor
Afrika ve Pasifik'in altında bulunan iki büyük jeolojik kütlenin ne olduğu hala açıklanabilmiş değil. İşin kötüsü, ayaklarımızın çok altında olmalarına rağmen, bu kütlelerin yüzeydeki volkanları ve depremleri etkileme riski bulunuyor.
Biz farkına varmasak da, gezegenimizin derinliklerinde pek çok garip şey oluyor. Örneğin Dünya’nın kabuğunun yaklaşık 2.896 kilometre altında, yani merkeze yaklaşık yarı yolda, gezegenin hemen hemen zıt taraflarında iki dev kütle bulunuyor. Bu kütlelerin biri Afrika’nın altında, diğeri ise Pasifik Okyanusu’nun ortasında yer alıyor.
Teknik olarak bu kütleler termokimyasal yığınlar veya büyük düşük kayma hızı bölgeleri (LLSVP’ler) olarak biliniyor. Bu bölgeler, fiziksel olarak Dünya’nın mantosundan farklı olan kıta büyüklüğündeki bölgeler olarak tanımlanabilir. Dünya’nın iç kısmının taramaları, lekelerin varlığını açık bir şekilde gösteriyor olsa da, Dünya’nın o kadar derinlerine bir sonda göndermek kolay olmadığı için bu tuhaf yapılar hakkında çok az şey biliyoruz. Yine de bu gizemli yapıların araştırılması gerekiyor ve bu doğrultuda çeşitli çalışmalar yapılıyor.
4,5 milyar yıl öncenin kalıntıları mı?
Bu kütleler hakkında özellikle ilgi çekici bir teori, bunların 4,5 milyar yıl önce Dünya’nın oluşumundan kalan kalıntılar olduğunu söylüyor. Eğer bu doğruysa, Dünya’nın iç işleyişine ve karmaşık tarihine dair bazı büyük içgörüler sağlayabilirler. Gezegenlerin iç yapıları konusunda uzman ve Arizona Eyalet Üniversitesi'nde (ASU) profesör olan Edward Garnero, 2016'da yaptığı bir açıklamada “kütlelerin kökeni ve bileşimi henüz bilinmemekle birlikte, Dünya’nın nasıl oluştuğuna ve bugün nasıl çalıştığına dair önemli ipuçları barındırdıklarından şüpheleniyoruz” demişti.
Garnero, ASU'daki diğer jeologlarla birlikte 2016 yılında sismik, jeokimyasal ve mineral fiziği verilerini kullanarak dev manto kümeleri hakkında bir inceleme yayınladı. “Anormal bölgelerin” kökeni ve bileşimi açıklanamasa da, makale bunların Dünya yüzeyinde gördüğümüz volkanik patlamalar, tektonik plakaların kayması ve depremler gibi çok güçlü jeolojik kuvvetlerde nasıl bir rol oynayabileceğini vurguladı.
Volkanların çoğu tektonik levhaların kenarlarında yer alır ve bu plakaların kenarları birbirine doğru girer; parçalanırken Dünya'nın derinliklerinden yükselir. Ancak bu durum tüm volkanlar için geçerli değildir. Bazıları, Dünya'nın mantosunun derinliklerinden yükselen, bir lav lambasının tepesine doğru yüzen bir mum parçasına benzeyen sıcak kaya sütunları tarafından oluşturulur. Bu çıkıntı Dünya'nın sert dış kabuğuna ulaştığında, magma birikebilir ve sonunda yüzeyi kırarak bir volkan oluşturabilir.
Kesin olmasa da, Afrika ve Pasifik'in altındaki mantoda bulunan dev kütlelerin kabuğu delerek milyonlarca yıl boyunca püskürme kapasitesine sahip devasa süper volkanlar yaratması mümkün olabilir. Ancak bu kütleler hakkında hala çok az şey bildiğimiz için bu korkutucu düşünce şimdilik bir tahmin olarak kalıyor.
Ancak bu kütlelerin incelenmesinin gerekmesinin sebebi bu korkutucu ihtimal değil. Garnero’nun belirttiği üzere, "Bir nörobilimci insan beyninde bilinmeyen bir yapı bulursa, psikologlardan cerrahlara kadar tüm beyin bilimcileri topluluğu, bunun tüm sistemin işleyişindeki rolünü anlamak için aktif olarak çaba gösterir. Termokimyasal yığınlar daha net bir şekilde ortaya çıktıkça, diğer Dünya bilim insanlarının bu özelliklerin Dünya gezegeninin büyük bulmacasına nasıl uyduğunu keşfetmelerini umuyoruz.